Cải cách thuế trong đầu tư: Cú hích cho sự minh bạch hay rào cản thị trường?

Bộ Tài chính đang đề xuất một thay đổi quan trọng trong chính sách thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đối với hoạt động chuyển nhượng chứng khoán.

Theo đó, thuế TNCN sẽ được xác định bằng thu nhập tính thuế nhân với thuế suất 20%. Thu nhập tính thuế được xác định bằng giá bán trừ giá mua và các khoản chi phí hợp lý liên quan đến việc tạo ra thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán trong kỳ tính thuế theo năm.

Có thể hiểu là cá nhân chuyển nhượng chứng khoán sẽ chịu mức thuế suất 20% trên thu nhập tính thuế (20% trên phần lãi). Với chuyển nhượng vốn, sẽ tính thuế 20% trên thu nhập tính thuế nhưng tính theo từng lần...

Theo cách tính hiện hành, nếu không xác định được giá mua và chi phí, số thuế phải đóng sẽ bằng tỷ lệ 0.1% nhân với giá bán chứng khoán theo từng lần.

Thuế lãi chứng khoán 20% cần thiết kế với tầm nhìn thị trường và độ trễ chính sách

Theo ông Nguyễn Quang Huy - CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường đại học Nguyễn Trãi - đề xuất thay đổi phương pháp tính thuế thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán, từ mức 0.1% trên tổng giá trị giao dịch sang 20% trên phần lãi ròng, là một bước chuyển phù hợp với thông lệ quốc tế.

Về nguyên tắc, đây là sự dịch chuyển hợp lý từ việc đánh thuế trên quy mô giao dịch sang đánh thuế dựa trên hiệu quả đầu tư thực tế, đang được nhiều quốc gia phát triển áp dụng. Cách tiếp cận này hướng tới sự công bằng về thuế, khuyến khích các nhà đầu tư dài hạn và góp phần hạn chế các hoạt động "lướt sóng" mang tính đầu cơ cao.

Tuy nhiên, cần có góc nhìn đa chiều trước khi áp dụng. Mức thuế suất 20%, dù không phải là ngoại lệ trên thế giới, cần được đặt trong bối cảnh cụ thể của Việt Nam - thị trường vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện về hạ tầng và có độ sâu chưa tương xứng với các thị trường mới nổi khác trong khu vực.

Việc thay đổi chính sách thuế vào một thời điểm nhạy cảm, khi thị trường đang phục hồi và đứng trước cơ hội được nâng hạng, có thể gây ra những xáo trộn không mong muốn. Nếu không được truyền thông hiệu quả và đi kèm một lộ trình hợp lý, sự thay đổi này có nguy cơ tác động tiêu cực đến tâm lý nhà đầu tư, đặc biệt là khối nhà đầu tư cá nhân vốn chiếm tỷ trọng lớn. Thanh khoản thị trường trong ngắn hạn có thể bị ảnh hưởng, làm giảm sức hấp dẫn chung trong mắt cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế.

Thay vì xem đây là một đề xuất đánh vào lợi nhuận, cần tiếp cận như một nỗ lực tái cấu trúc chính sách thuế đầu tư vốn, nhưng phải được thiết kế với tầm nhìn thị trường và độ trễ chính sách đủ hợp lý.

Để giải quyết thách thức này, ông Huy khuyến nghị một lộ trình áp dụng thận trọng. Thay vì áp đặt ngay mức 20%, có thể cân nhắc một mức thuế suất thí điểm thấp hơn (ví dụ từ 10% đến 15%) trong giai đoạn đầu. Quan trọng hơn cả, việc áp thuế cần được triển khai bằng một hạ tầng công nghệ đủ mạnh, cho phép các công ty chứng khoán tự động khấu trừ thuế, giúp giảm thiểu gánh nặng hành chính cho nhà đầu tư nhỏ lẻ, vốn chưa có thói quen kê khai thuế từ lợi nhuận đầu tư.

Thuế tài sản số 0.1%: Luật hóa trước, thuế hóa sau

Tương tự chứng khoán, tại dự thảo Luật Thuế TNCN (thay thế), Bộ Tài chính cũng đề xuất thu nhập từ chuyển nhượng tài sản số (gồm tài sản ảo, tài sản mã hóa) sẽ phải chịu thuế. Điều kiện áp dụng là mua bán thực hiện trên sàn giao dịch có quản lý minh bạch, công khai về giá và có tần suất thường xuyên. Mức thuế suất dự kiến áp dụng là 0.1% trên giá trị chuyển nhượng của từng lần giao dịch.

Ông Huy cho rằng, việc đưa tài sản số vào diện chịu thuế TNCN với mức thuế suất đề xuất 0.1% trên giá trị chuyển nhượng là một tín hiệu tích cực. Qua đó, cho thấy sự công nhận của cơ quan quản lý đối với sự hiện diện và tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của các loại tài sản mới trong nền kinh tế số.

Tuy nhiên, một nguyên tắc kinh điển trong chính sách công là: “Không có thuế hiệu quả nếu không có luật rõ ràng về đối tượng chịu thuế”. Đây chính là rủi ro lớn nhất của đề xuất này. Hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có khung pháp lý chính thức định nghĩa "tài sản số" là gì, cũng như chưa cấp phép cho bất kỳ sàn giao dịch tài sản số nào hoạt động trong nước.

Việc đánh thuế trong bối cảnh "khoảng trống pháp lý" này có thể dẫn đến nhiều hệ lụy. Thứ nhất, cơ quan thuế sẽ gặp khó khăn trong việc xác định đối tượng chịu thuế và cơ sở tính thuế. Thứ hai, khi các giao dịch chủ yếu diễn ra trên các sàn quốc tế hoặc phi tập trung, tính khả thi của việc thu thuế sẽ rất thấp. Thứ ba, nếu không có hành lang pháp lý bảo vệ nhà đầu tư, việc áp thuế có thể đẩy các nhà đầu tư sang các kênh giao dịch không được kiểm soát, gây khó khăn hơn cho công tác quản lý.

Vì vậy, một lộ trình hợp lý hơn nên được cân nhắc là: “Luật hóa trước, thuế hóa sau”. Các bước đi cần tuần tự. Đầu tiên là xây dựng và ban hành khung pháp lý: Định nghĩa rõ ràng các loại tài sản số, tài sản mã hóa. Thiết lập cơ chế giám sát: Xây dựng quy định về hoạt động của các sàn giao dịch. Sau đó mới thí điểm và cấp phép cho các sàn giao dịch trong nước hoạt động dưới sự giám sát chặt chẽ. Sau khi thị trường đã vận hành minh bạch, việc áp dụng thuế sẽ khả thi và hiệu quả.

Cả 2 đề xuất thuế trên đều là những nỗ lực cần thiết nhằm hiện đại hóa chính sách tài khóa, phù hợp với sự phát triển của thị trường. Tuy nhiên, để những thay đổi này thực sự là "cú hích" cho sự phát triển bền vững, cần được đặt trong một chiến lược tổng thể.

Chính phủ và Quốc hội cần vạch ra một lộ trình cải cách rõ ràng, phối hợp hài hòa giữa chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ và cải cách thể chế. Việc hoàn thiện chính sách thuế cho chứng khoán và tài sản số, nếu được thực hiện với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hạ tầng, pháp lý và có sự đồng thuận từ thị trường, sẽ là bước ngoặt chiến lược, giúp Việt Nam tiến vào một kỷ nguyên mới của nền tài chính hiện đại, số hóa và minh bạch hơn.

- 08:15 30/07/2025