Phát triển du lịch cộng đồng, Quảng Ninh thu hẹp khoảng cách vùng miền

Ở nhiều vùng sâu, vùng xa của Quảng Ninh – nơi đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống lâu đời – bản sắc văn hóa không còn chỉ là ký ức hay những giá trị cần bảo tồn đơn thuần. Trong dòng chảy phát triển mới, văn hóa đang dần trở thành nguồn lực nội sinh quan trọng, mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững thông qua du lịch cộng đồng.

Từ những làn điệu dân ca, lễ hội truyền thống, phong tục, tập quán sinh hoạt, mỗi bản làng đang từng bước “đánh thức” kho tàng văn hóa quý giá của mình, biến di sản thành sản phẩm du lịch đặc trưng, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân.

Chất liệu văn hóa – nền tảng của du lịch cộng đồng

Làng Văn hóa – Du lịch dân tộc Sán Dìu tại thôn Vòng Tre, đặc khu Vân Đồn có hơn 1.500 nhân khẩu, trong đó người Sán Dìu chiếm trên 90%.

Dù đời sống kinh tế – xã hội đã có nhiều đổi thay, song những nét đặc trưng về kiến trúc nhà ở, trang phục truyền thống, tín ngưỡng dân gian, phong tục cưới hỏi, sinh hoạt cộng đồng gắn với sản xuất nông – lâm nghiệp vẫn được gìn giữ và hiện diện trong đời sống thường ngày của người dân.

Nhận diện rõ tiềm năng phát triển kinh tế – xã hội từ văn hóa cộng đồng, chính quyền đặc khu Vân Đồn đã phục dựng, lựa chọn và đưa nhiều nghi lễ, phong tục, làn điệu dân ca đặc trưng như hát Soọng Cô, lễ hội Đại Phan; tổ chức trình diễn trang phục dân tộc, giới thiệu ẩm thực truyền thống của người Sán Dìu vào phục vụ phát triển du lịch.

Trung tâm của Làng Văn hóa – Du lịch dân tộc Sán Dìu là nhà văn hóa 5 gian, 2 tầng, diện tích khoảng 300 m², khánh thành từ đầu tháng 12.2024.

Không gian này trưng bày nhiều công cụ, hiện vật phản ánh đời sống lao động, sản xuất và sinh hoạt văn hóa của người Sán Dìu qua các thời kỳ.

Đây không chỉ là nơi bảo tồn di sản văn hóa, mà còn đóng vai trò “hạt nhân” kết nối, hình thành các sản phẩm du lịch cộng đồng đặc trưng, tạo tiền đề phát triển dịch vụ trải nghiệm, homestay, ẩm thực truyền thống tại Vân Đồn.

Làng Văn hóa – Du lịch dân tộc Sán Dìu tại Vòng Tre là một trong bốn làng dân tộc thiểu số được tỉnh Quảng Ninh lựa chọn thí điểm theo Kế hoạch số 161/KH-UBND ban hành ngày 21.6.2023 về xây dựng, bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng khu vực miền núi giai đoạn 2023–2025.

Ba làng còn lại gồm: làng người Dao tại thôn Pò Hèn (Hải Sơn), làng người Tày tại thôn Bản Cáu (Lục Hồn) và làng người Sán Chỉ tại thôn Lục Ngù (Bình Liêu).

Không gian du lịch góp phần lưu giữ, bảo tồn văn hóa

Quảng Ninh hiện sở hữu kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa dạng bậc nhất cả nước với gần 640 di tích lịch sử – văn hóa và danh lam thắng cảnh; 2 di sản thế giới là Vịnh Hạ Long và quần thể di tích, danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn – Kiếp Bạc; 8 di tích quốc gia đặc biệt; trên 360 di sản văn hóa phi vật thể.

Đặc biệt tỉnh có 19 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, gắn liền với đời sống văn hóa của cộng đồng các dân tộc Kinh, Tày, Dao, Sán Chay, Sán Dìu, Sán Chỉ…

Tại xã Đông Ngũ – nơi đồng bào Sán Chỉ sinh sống tập trung, việc bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Soóng Cọ đang được gắn chặt với phát triển du lịch cộng đồng.

Chị Sằn Móc Phúc (57 tuổi), Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Soóng Cọ thôn Khe Lục, cho biết câu lạc bộ đã chủ động kết nối với các công ty lữ hành, các điểm du lịch để đưa làn điệu Soóng Cọ đến gần hơn với du khách.

“Du khách rất thích thú khi được xem, được nghe hát Soóng Cọ. Điều đó khiến chúng tôi càng tự hào và có ý thức gìn giữ làn điệu của dân tộc mình. Mỗi lần đi biểu diễn, các thành viên trong câu lạc bộ cũng có thêm thu nhập”, chị Phúc chia sẻ.

Soóng Cọ theo tiếng Sán Chỉ có nghĩa là “xướng ca”, “hát đối”, “hát giao duyên”, ra đời cách đây hơn 300 năm.

Nội dung các bài hát phản ánh sinh động đời sống lao động, sản xuất, ca ngợi thiên nhiên, quê hương, con người và tình yêu đôi lứa.

Ngày 16.3 âm lịch hằng năm đã trở thành ngày hội hát Soóng Cọ của người Sán Chỉ.

Các homestay tại xã Đông Ngũ chủ yếu là những ngôi nhà vẫn giữ nét truyền thống của nhà sàn Sán Chỉ, với sàn gỗ, tường đất, mái lợp ngói âm dương.

Mỗi homestay có khoảng 5 phòng ngủ, sức chứa từ 15–18 khách, kèm theo sân rộng để tổ chức giao lưu văn hóa, biểu diễn hát Soóng Cọ, múa Tắc Xình, đánh quay…

Anh Nình A Lộc, chủ homestay A Lộc, xã Đông Ngũ, cho biết du khách đặc biệt yêu thích kiến trúc cổ truyền của nhà Sán Chỉ, trải nghiệm nấu rượu, quạt thóc, ngâm chân, tắm thuốc.

“Nhờ phát triển du lịch cộng đồng, người dân địa phương vừa có thêm thu nhập, vừa tự hào gìn giữ bản sắc dân tộc”, anh Lộc nói.

Du lịch cộng đồng – đòn bẩy giảm nghèo bền vững

Nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa, cùng các chính sách hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề cho người dân, đầu tư hạ tầng cho vùng sâu vùng xa, Quảng Ninh đã đạt những kết quả nổi bật trong công tác giảm nghèo.

Tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh đã giảm từ 0,41% (khoảng 1.526 hộ) năm 2021 xuống mức cơ bản không còn hộ nghèo theo chuẩn quốc gia vào cuối năm 2023, trở thành địa phương đầu tiên trong cả nước hoàn thành mục tiêu giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025 sớm 3 năm.

Thu nhập bình quân đầu người tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới và hải đảo đạt 83,79 triệu đồng/người/năm, cao hơn khoảng 1,4 lần so với bình quân chung của cả nước. Đến cuối năm 2024, toàn tỉnh chỉ còn 8 hộ nghèo và 1.197 hộ cận nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều của tỉnh.

Đặc biệt, đến cuối năm 2025, Quảng Ninh không còn hộ nghèo, hộ cận nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều của tỉnh, qua đó góp phần nâng cao rõ rệt đời sống người dân, thu hẹp dần khoảng cách phát triển giữa các vùng, nhất là khu vực đồng bào dân tộc thiểu số.

Từ nền tảng an sinh được củng cố, Quảng Ninh đang chuyển trọng tâm từ “xóa nghèo” sang “làm giàu bền vững” cho người dân, trong đó việc đưa các giá trị văn hóa dân gian trở thành sản phẩm du lịch thực thụ được xác định là hướng đi lâu dài.

Theo đó, Câu lạc bộ Du lịch cộng đồng Quảng Ninh đang triển khai mô hình đưa văn hóa miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số đến các trung tâm du lịch lớn của tỉnh, mở rộng không gian hưởng thụ văn hóa và gia tăng sinh kế cho người dân bản địa.

Ông Lê Minh Thứ - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Du lịch cộng đồng Quảng Ninh cho biết: Câu lạc bộ đang nghiên cứu xây dựng không gian văn hóa các dân tộc thiểu số Quảng Ninh tại khu vực Đồi Đức Dương (phường Bãi Cháy) với diện tích khoảng 600 m².

Tại đây, người dân và nghệ nhân từ các bản làng sẽ trực tiếp tham gia trình diễn, giới thiệu di sản văn hóa cộng đồng thông qua các “mini show” kéo dài 30–45 phút, giúp du khách không chỉ xem mà còn trực tiếp trải nghiệm, giao lưu.

Với định hướng đúng đắn và cách làm bài bản, Quảng Ninh đang từng bước biến kho tàng văn hóa đa dạng thành nguồn lực phát triển, để mỗi bản làng không chỉ là nơi lưu giữ ký ức, mà còn trở thành điểm đến giàu sức sống trong hành trình phát triển mới.