Bài 3: Thời điểm vàng để hành động, kiến tạo giúp kinh tế tư nhân bứt phá

CẠNH TRANH SÒNG PHẲNG KHI LOẠI BỎ TƯ TƯỞNG "TRỌNG CÔNG HƠN TƯ"

Chỉ ra những rào cản, thách thức và gợi mở định hướng tháo gỡ, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, kinh tế tư nhân góp phần rất quan trọng định hình tương lai của nền kinh tế Việt Nam. Nếu Nhà nước có thể chế phù hợp, chính sách đúng đắn và môi trường kinh doanh thuận lợi, kinh tế tư nhân sẽ được ươm dưỡng để sinh trưởng khỏe mạnh, bứt phá mạnh mẽ, không chỉ giúp kinh tế đạt được tốc độ tăng trưởng cao mà còn sớm đưa nước ta thành nền kinh tế thu nhập cao trong hai thập niên tới. Đây chính là thời điểm để hành động, để kiến tạo một Việt Nam thịnh vượng, năng động và ngày một vươn xa trên trường quốc tế.

Điều đó cho thấy quyết tâm rất lớn của người đứng đầu Đảng, có thể coi việc phát triển kinh tế tư nhân cũng cần một "cuộc cách mạng" như cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy, khoa học công nghệ để giúp đất nước phát triển bền vững và tiến xa hơn trong kỷ nguyên mới.

Ở góc độ doanh nghiệp, chia sẻ quan điểm của mình về những chỉ đạo định hướng của người đứng đầu Đảng, ông Cao Tiến Đoan, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa cho rằng, trong tiến trình hội nhập, nhất là khi toàn xã hội và hệ thống chính trị cả nước đang nỗ lực, đồng lòng thúc đẩy đưa Việt Nam tiến xa hơn trong kỷ nguyên mới, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định, kinh tế tư nhân không chỉ là động lực quan trọng mà còn cần được tạo điều kiện để tham gia vào những lĩnh vực chiến lược. Đây là sự đổi mới tư duy thể hiện tầm nhìn chiến lược của người đứng đầu Đảng.

Đặc biệt là quan điểm khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các lĩnh vực chiến lược của đất nước; thực hành quan điểm kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; loại bỏ tư tưởng "trọng công hơn tư" và sự "độc quyền" của doanh nghiệp Nhà nước trong một số lĩnh vực.

"Đó là quan điểm chỉ đạo hoàn toàn đúng đắn. Doanh nghiệp tư nhân phải được cạnh tranh sòng phẳng với doanh nghiệp Nhà nước. Một đất nước phát triển phải có sự cạnh tranh, đó là sự cạnh tranh công khai, minh bạch giữa doanh nghiệp tư và công để thúc đẩy đất nước đi lên, nếu không có sự cạnh tranh thì chỉ có thể đi lùi, tụt hậu", ông Cao Tiến Đoan nói.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa, khu vực kinh tế tư nhân đã thực sự trở thành trụ cột không thể thiếu, đóng góp vào công cuộc giảm nghèo, giúp thay đổi bộ mặt đô thị, hiện đại hóa nhiều ngành công nghiệp, tạo nên những thay đổi mạnh mẽ trong lĩnh vực du lịch, dịch vụ và phát triển nông nghiệp công nghệ cao…

Đồng thời, khu vực kinh tế tư nhân cũng tham gia thành công vào những dự án đột phá về hạ tầng như đường cao tốc, hầm đường bộ lớn, sân bay quốc tế, nhiều dự án sản xuất quy mô lớn lần đầu tiên ở Việt Nam, những lĩnh vực vốn được xem là “sân chơi” riêng của các doanh nghiệp Nhà nước.

Ông Cao Tiến Đoan cũng thừa nhận, bên cạnh rất nhiều thành tựu đáng khích lệ, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức.

Trong đó, có nhiều nghiên cứu của Bộ Tài chính mà trước đây là Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng Ngân hàng Thế giới đã chỉ ra rằng, các doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam chủ yếu có quy mô nhỏ, bị cản trở việc tăng năng suất và tính hiệu quả kinh tế theo quy mô, chuyên môn hóa và đổi mới sáng tạo.

Bên cạnh đó, Việt Nam có quá ít doanh nghiệp tư nhân có quy mô vừa và lớn; đặc biệt trong ngành công nghiệp chế tác, sản xuất. Đặc biệt, hàng triệu hộ kinh doanh hiện nay không có nhiều động lực để chuyển lên thành doanh nghiệp vì những lo ngại về thủ tục phiền hà, rủi ro pháp lý và trình độ quản trị chưa theo kịp.

"Nếu như so với doanh nghiệp nhiều nước, các doanh nghiệp của Việt Nam còn mới hơn, non trẻ hơn. Nhiều doanh nghiệp đi lên từ quy mô hộ gia đình nên tổ chức kinh doanh và hoạt động quản trị chưa bài bản, dựa nhiều vào sự thuận tiện và kinh nghiệm tích luỹ; cũng ít có doanh nhân qua trường lớp đào tạo bài bản, thậm chí trình độ ngoại ngữ của nhiều doanh nhân còn kém", ông Cao Tiến Đoan thừa nhận.

Cùng đó, tính liên kết giữa các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam cùng còn khá yếu, thể hiện qua sự thiếu hợp tác trong chuỗi cung ứng, hạn chế trong việc xây dựng các hiệp hội ngành nghề hiệu quả và khả năng tận dụng sức mạnh tập thể rất thấp. Nguyên nhân chính của tình trạng này xuất phát từ tư duy kinh doanh manh mún, khi nhiều doanh nghiệp vẫn hoạt động theo mô hình gia đình hoặc cá nhân, thiếu niềm tin vào hợp tác chiến lược và lo ngại cạnh tranh không lành mạnh.

Ngoài ra, sự hạn chế về năng lực quản trị và tài chính cũng khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ khó tham gia vào các dự án hợp tác dài hạn hoặc chuỗi cung ứng lớn. Đồng thời, sự cạnh tranh nội bộ gay gắt trong cùng một lĩnh vực khiến các doanh nghiệp chạy theo lợi ích ngắn hạn thay vì hợp tác để cùng phát triển.

Hơn nữa, các doanh nghiệp tư nhân trong nước cũng kết nối chưa thành công với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam và chuỗi sản xuất toàn cầu. Trong khi đó, việc sản xuất nội địa chưa phát triển mạnh mẽ và thiếu cơ chế hỗ trợ hiệu quả và chưa mang tính bền vững.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa, trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới, để đạt được mục tiêu tăng trưởng cao hai con số, vượt khỏi bẫy thu nhập trung bình, như kỳ vọng của Đảng, Chính phủ và quần chúng Nhân dân thì Nhà nước cần phải có nhiều giải pháp thực sự đột phá, táo bạo thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ.

Đối với nhóm giải pháp cải cách thể chế và chính sách, ông Cao Tiến Đoan cho rằng, Nhà nước cần có nhiều giải pháp cải cách thể chế mạnh mẽ hơn nữa, theo hướng tạo thuận lợi hơn, thị trường hơn, tạo ra được không gian rộng mở hơn cho doanh nghiệp, người dân; trong đó việc sáp nhập các đơn vị hành chính để tạo ra không gian phát triển kinh tế là hướng đi đúng đắn.

Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa cũng kiến nghị có thể xây dựng cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các tập đoàn kinh tế tư nhân, doanh nghiệp lớn thực hiện các dự án, chương trình trọng điểm quốc gia như đường sắt cao tốc, nhà máy điện, sân bay, cảng biển…

Đồng thời khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tư nhân tham gia, đầu tư, nhận chuyển nhượng công nghệ trên thế giới đối với nhiều lĩnh vực quan trọng như công nghiệp quốc phòng, công nghệ cao, công nghệ mới; cần chuyển mạnh sang cơ chế đặt hàng tư nhân cung cấp các dịch vụ công ích như xử lý rác, cung cấp nước sạch, nước thải, vệ sinh môi trường, cây xanh và cơ chế để thực hiện các mô hình như đầu tư công - quản trị tư, đầu tư tư - sử dụng công.

Nhà nước cũng nên chú trọng nâng cấp, thành lập mới các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động hiệu quả, gắn với thị trường để hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp; khuyến khích thành lập và vận hành các quỹ đầu tư mạo hiểm… để thúc đẩy thành lập doanh nghiệp trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo.

Đặc biệt vẫn là khâu thể chế, thủ tục hành chính. Theo ông Đoan, thủ tục và chi phí hành chính hiện nay quá lớn và phức tạp. Chính vì thế, Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tiếp tục thực hiện quyết liệt, giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí kinh doanh (chi phí tuân thủ); bãi bỏ 30% điều kiện kinh doanh không cần thiết.

"Đây là chỉ đạo rất rõ ràng, quyết liệt, cụ thể và lượng hóa được. Cộng đồng doanh nghiệp rất ấn tượng với việc quyết tâm này", Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa Cao Tiến Đoan đánh giá.

KHÔNG ĐỂ LÃNG PHÍ NGUỒN LỰC KINH TẾ TƯ NHÂN

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Tâm Thịnh, Chủ tịch Tập đoàn Trung Nam cho rằng, để phát triển kinh tế tư nhân trước hết phải cởi trói thể chế, xóa bỏ các rào cản, đặc biệt là thủ tục hành chính vô lý khiến doanh nghiệp khốn khổ.

Lấy ngay ví dụ về dự án mà công ty đang triển khai, ông Nguyễn Tâm Thịnh cho biết, dự án giải quyết ngập do triều khu vực TP Hồ Chí Minh có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1) với tổng vốn đầu tư trên 10.000 tỷ đồng được khởi công từ giữa năm 2016, nhằm kiểm soát ngập do triều cường và ứng phó với biến đổi khí hậu trên diện tích 570km2, phục vụ khoảng 6,5 triệu dân ở khu vực trung tâm và ven sông Sài Gòn. Dự án đã hoàn thành 90% khối lượng công việc nhưng đã phải tạm dừng thi công ba lần, lần gần nhất kéo dài từ ngày 15/11/2020 đến nay.

Đáng nói, mặc dù TP Hồ Chí Minh, nhà đầu tư rất nhiều lần có văn bản xin ý kiến Trung ương và Chính phủ cũng đã nhiều lần chỉ đạo tháo gỡ vướng mắc nhưng đến nay dự án vẫn chưa thể tiếp tục triển khai. Một trong những vướng mắc là chưa xác định rõ thẩm quyền và trình tự thực hiện đối với dự án đang trong quá trình thực hiện có sự thay đổi, mà các nội dung thay đổi dẫn đến dự án thuộc tiêu chí dự án quan trọng quốc gia.

Đây là dự án được Tổng Bí thư Tô Lâm nêu ví dụ điển hình về lãng phí khi nhiều năm không giải quyết dứt điểm các vướng mắc. Mới đây, Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đề nghị Chính phủ chỉ đạo tập trung tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, sớm đưa vào khai thác, sử dụng.

Cũng theo ông Thịnh, trong khi nhiều doanh nghiệp Nhà nước làm ăn kém hiệu quả với những dự án lớn đang bị thua lỗ thì vị trí, vai trò của kinh tế tư nhân ngày càng được đánh giá tích cực hơn. Tuy nhiên, môi trường pháp lý đối với khu vực kinh tế tư nhân chưa hoàn thiện, nhiều quy định chưa đầy đủ, chưa rõ ràng, thiếu nhất quán, phức tạp và chồng chéo.

Mặt khác, chính sách thuế cũng còn quá nhiều bất cập và có sự phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp Nhà nước và doanh nghiệp tư nhân. Các doanh nghiệp tư nhân còn bị đối xử thiếu công bằng. Một số chính sách quy định chỉ đề cập đến doanh nghiệp Nhà nước mà chưa đề cập đến doanh nghiệp tư nhân; lợi được hưởng từ những chính sách thường ưu tiên cho các doanh nghiệp Nhà nước. Những quan điểm đánh giá về doanh nghiệp tư nhân chưa khách quan, gây khó khăn, cản trở hoạt động kinh doanh của khu vực tư nhân.

Ngoài những khó khăn về thể chế kinh tế, bộ máy hành chính chưa hiệu quả, thủ tục hành chính thiếu minh bạch và cơ chế trách nhiệm giải trình. Nhiều doanh nghiệp phải trả các chi phí “không chính thức” để giải quyết công việc… Những bất cập này càng khiến cho khu vực kinh tế tư nhân đã nhỏ lại kém phát triển. Vì vậy, để kinh tế tư nhân có điều kiện phát triển mạnh mẽ, cần tập trung giải quyết vấn đề bình đẳng thật sự giữa các chủ thể kinh doanh, giữa kinh tế tư nhân và doanh nghiệp nhà nước. Thiết lập chế độ ưu đãi thuế cho đối tượng là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Ngoài ra, vai trò lãnh đạo của Đảng và hiệu quả quản lý của Nhà nước còn nhiều hạn chế. Hiệu quả thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để phát triển kinh tế tư nhân chưa cao.

"Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế tư nhân, đặc biệt là hạ tầng giao thông và nguồn nhân lực. Thiếu vốn luôn là vấn đề thách thức lớn đối với các doanh nghiệp tư nhân khi không có tài sản thế chấp để vay vốn hoặc tài sản thế chấp không minh bạch, đang tranh chấp; thiếu dự án khả thi. Do đó, Nhà nước cần tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế tư nhân tiếp cận vay vốn ngân hàng, huy động vốn trên thị trường chứng khoán, phát hành trái phiếu doanh nghiệp và sử dụng các dịch vụ tài chính với chi phí hợp lý", ông Thịnh chia sẻ.

Cũng nêu quan điểm về việc này, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương cho rằng, hiện nay là thời điểm chín muồi để thực hiện các giải pháp thúc đẩy phát triển, đưa kinh tế tư nhân trở thành động lực tăng trưởng quan trọng hàng đầu của đất nước. Chúng ta có đủ thế, đủ lực, đủ thuận lợi, có thể nói là thiên thời, địa lợi, nhân hòa, như Tổng Bí thư đã nói “đây chính là thời điểm để hành động, để kiến tạo một Việt Nam thịnh vượng, năng động”.

Theo bà Nga, những quan điểm chỉ đạo định hướng của Tổng Bí thư Tô Lâm đã đánh dấu một bước ngoặt trong nhận thức về vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân, đồng thời mang tầm nhìn chiến lược đối với định hướng phát triển đất nước. Đây không chỉ là một tuyên bố chính trị mạnh mẽ, mà là một lời hiệu triệu nhằm phát huy tối đa sức mạnh của kinh tế tư nhân, đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

"Trong quá trình phát triển của nước ta đã có giai đoạn vì nhiều lý do mà kinh tế tư nhân chưa được coi trọng đúng mức, thậm chí bị coi nhẹ. Tuy nhiên, qua thời gian, kinh tế tư nhân đã dần chứng minh được ưu thế của mình trong nền kinh tế của đất nước. Đến thời điểm hiện nay, với quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, chúng ta đã thấy rõ được đường hướng sắp tới để phát triển kinh tế tư nhân", bà Nga nói.

Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương cũng chia sẻ, Tổng Bí thư đã có những đánh giá sâu sắc và toàn diện về vai trò, vị trí của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế nước ta; có tầm nhìn thời đại, tư duy chiến lược và rất thực tế. Do đó, nhận được sự quan tâm, hưởng ứng rất lớn của dư luận, đặc biệt là của giới doanh nhân, bởi đã đề cập đúng, trúng những khát khao, trăn trở của họ trong nhiều năm nay.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, từ thời kỳ đổi mới đến nay, Đảng, Nhà nước đã chú trọng ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật để phát triển kinh tế tư nhân. Tuy nhiên, để khu vực kinh tế tư nhân đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới, cũng như phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế của mình cần phải nhận diện được những rào cản, khó khăn, vướng mắc đang cản trở sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân trong nước.

Là vị đại diện cho tiếng nói của Nhân dân, bà Nguyễn Thị Việt Nga cho biết, chính sách ưu đãi, hỗ trợ hiện nay chưa được áp dụng công bằng giữa các khu vực kinh tế và không dễ tiếp cận đối với kinh tế tư nhân. Sự phân biệt đối xử này cũng thể hiện ở nhiều dạng thức khác, trong đó đáng chú ý là về giải quyết thủ tục hành chính.

"Qua quá trình tiếp xúc cử tri, tiến hành giám sát, khảo sát, nhiều doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh cá thể nói rằng những hỗ trợ của Đảng và Nhà nước đối với khu vực kinh tế này trong thời gian qua là rất đáng quý. Họ nói cần nhất là về giải quyết thủ tục hành chính, được tạo điều kiện thông thoáng nhất để phát triển.

Doanh nghiệp hiện không chỉ phải thực hiện một rừng thủ tục hành chính mà nhiều khi người giải quyết các thủ tục cũng tạo thêm khó khăn, cản trở. Có thể nói, đây là khó khăn, vướng mắc lớn nhất đối với doanh nghiệp ở khu vực kinh tế tư nhân", bà Nguyễn Thị Việt Nga chia sẻ.

Cũng theo bà Nga, trong bối cảnh đất nước chuẩn bị bước vào kỷ nguyên mới, sau khi hoàn thành quá trình sắp xếp lại tổ chức bộ máy và địa giới hành chính đang được Đảng, Nhà nước triển khai thì sẽ có một lượng không nhỏ những người đang làm việc ở khu vực công phải dịch chuyển ra khu vực tư.

Những người này còn sức lao động, khả năng cống hiến và cũng có nhu cầu kiếm tiền. Khi họ không làm cho cơ quan Nhà nước nữa sẽ buộc phải chuyển sang khu vực tư nhân. Do đó, nếu tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân phát triển sẽ san sẻ áp lực, gánh nặng cho khu vực Nhà nước.

Như vậy, khu vực kinh tế tư nhân phát triển sẽ mang lại nhiều lợi ích và không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế. Khi khu vực kinh tế tư nhân phải hấp thụ rất nhiều lao động từ khu vực công chuyển ra thời gian tới thì sự phát triển này sẽ góp phần tạo ra ổn định xã hội, củng cố thêm mạng lưới an sinh xã hội. Đây là ý nghĩa đặc biệt của việc phát triển khu vực kinh tế tư nhân, cũng như trong triển khai các chính sách hỗ trợ, ưu đãi để thúc đẩy các doanh nghiệp tư nhân trong nước lớn mạnh.

Trong thời gian tới, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga mong muốn, các cơ quan có liên quan sẽ sớm bắt tay triển khai, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong khâu thực hiện, vì những nhiệm vụ này đều có mối liên hệ mật thiết với nhau.

Trong đó, yếu tố quan trọng nhất chính là cần tiếp tục có những cải cách đột phá về thể chế, chính sách và môi trường kinh doanh để kinh tế tư nhân có thể phát huy tối đa tiềm năng, trở thành động lực dẫn dắt nền kinh tế vươn ra thị trường quốc tế.

Theo đại biểu, cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, nâng cao vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội. Nhà nước tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách đối với doanh nghiệp tư nhân, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân phát triển; mạnh dạn giao cho các doanh nghiệp tư nhân có đầy đủ điều kiện đảm nhiệm các lĩnh vực quan trọng của Nhà nước.

Kinh tế tư nhân không chỉ là quan trọng mà là đầu kéo quan trọng để phát triển kinh tế. Do đó cũng cần phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong phát triển kinh tế tư nhân; nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tích cực phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước để cung cấp thông tin, hỗ trợ liên kết, hợp tác kinh doanh, đào tạo kỹ thuật và tư vấn cho doanh nghiệp tư nhân.

Có thể thấy, trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, việc phát triển kinh tế tư nhân là một nhu cầu tất yếu, yếu tố sống còn. Nền kinh tế Việt Nam hiện có nhiều trụ cột trong các ngành không phải là doanh nghiệp Nhà nước mà do doanh nghiệp tư nhân chi phối và đa phần làm ăn hiệu quả.

Một nền kinh tế muốn chuyển sang sáng tạo thì buộc phải đạt hiệu quả cao với nhiều giá trị gia tăng, trong đó vai trò của kinh tế tư nhân thậm chí còn mang tính quyết định. Việt Nam nằm trong khu vực kinh tế năng động ở Đông Á. Nếu biết phát huy đầy đủ sức mạnh và khả năng sáng tạo của khu vực tư nhân, thì kinh tế Việt Nam sẽ có nhiều cơ hội phát triển hơn nữa và sẽ đáp ứng được yêu cầu mới trong kỷ nguyên của khoa học, công nghệ.