Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ ngân sách thực thi chính quyền 2 cấp

HĐND cấp tỉnh quyết định phân cấp thu, chi

Thực hiện Luật Ngân sách Nhà nước năm 2025 (Luật số 89/2025/QH15), Bộ Tài chính đã có hướng dẫn cụ thể nhằm triển khai hiệu quả các quy định mới liên quan đến phân cấp quản lý ngân sách, đặc biệt là đối với ngân sách cấp xã trong bối cảnh tổ chức lại chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp.

Một trong những nội dung trọng tâm được Bộ Tài chính hướng dẫn là việc phân cấp thẩm quyền về nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách. Theo quy định của Luật, việc phân cấp được thực hiện giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.

Trên cơ sở đó, Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh có thẩm quyền quyết định phân cấp cụ thể nguồn thu, tỷ lệ % phân chia các khoản thu và nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã. Việc phân cấp này phải phù hợp với nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh của từng lĩnh vực, đồng thời căn cứ vào đặc điểm kinh tế, địa lý, dân cư và năng lực quản lý của từng địa phương.

Đáng chú ý, theo hướng dẫn của Bộ Tài chính, Luật Ngân sách nhà nước năm 2025 lần đầu tiên phân cấp nhiệm vụ chi khoa học và công nghệ cho ngân sách cấp xã – lĩnh vực trước đây chỉ thuộc ngân sách cấp tỉnh. Đây là bước mở rộng quyền chủ động, tăng cường vai trò của cấp xã trong việc thực hiện các nhiệm vụ đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển khoa học và công nghệ tại địa phương.

Cấp xã được quyết định điều chỉnh dự toán

Hướng dẫn của Bộ Tài chính cũng nêu rõ các nguyên tắc phân cấp giữa ngân sách cấp tỉnh và cấp xã. Theo đó, phân cấp nguồn thu phải bảo đảm tính chủ động trong thực hiện nhiệm vụ chi được giao; Nhiệm vụ chi thuộc cấp nào thì ngân sách cấp đó phải bảo đảm; Bảo đảm công bằng và phát triển cân đối giữa các xã trong cùng địa bàn.

Cụ thể, HĐND cấp tỉnh căn cứ tình hình thực tế để quyết định phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cho ngân sách cấp xã. Trên cơ sở đó, HĐND cấp xã quyết định dự toán thu, chi và phân bổ ngân sách cấp mình. UBND cấp xã tổ chức phân bổ, giao dự toán chi cho các khoản chưa được phân bổ chi tiết và các khoản kinh phí bổ sung có mục tiêu từ cấp tỉnh, bảo đảm kịp thời, đúng quy định, tiết kiệm và hiệu quả. Đồng thời, việc phân bổ phải được báo cáo định kỳ với Thường trực HĐND và báo cáo HĐND cấp xã tại kỳ họp gần nhất.

UBND cấp xã còn được quyền quyết định điều chỉnh dự toán ngân sách trong phạm vi ngân sách cấp mình, bao gồm cả phương án sử dụng phần tăng thu hoặc phần chi còn lại so với dự toán. Mọi nội dung điều chỉnh đều phải báo cáo Thường trực HĐND và HĐND cấp xã theo quy định.

Căn cứ vào nhiệm vụ được giao, HĐND cấp xã có thể ban hành chế độ chi ngân sách phù hợp với khả năng cân đối ngân sách và điều kiện quản lý thực tế tại địa phương.

Riêng trong năm 2025, năm đầu tiên chuyển tiếp sang mô hình tổ chức chính quyền hai cấp, việc điều chỉnh dự toán chi thường xuyên của cấp xã vẫn được thực hiện theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015. Cụ thể, theo khoản 3 Điều 49 của Luật Ngân sách nhà nước 2015 và khoản 3 Điều 51 của Luật Ngân sách nhà nước 2025: “Ngoài cơ quan có thẩm quyền giao dự toán ngân sách, không tổ chức hoặc cá nhân nào được thay đổi nhiệm vụ ngân sách đã được giao.” Như vậy, cấp nào giao dự toán thì cấp đó mới có thẩm quyền điều chỉnh trong năm ngân sách.

Với những hướng dẫn cụ thể và thống nhất từ Bộ Tài chính, việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và cấp xã không chỉ nâng cao tính chủ động cho chính quyền cấp cơ sở, mà còn góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu cải cách hành chính, tăng cường kỷ luật tài chính, công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước.