Bài 2: Nâng cao hiệu quả “bệ đỡ” của chính sách tài khóa trong điều hành kinh tế

Dữ liệu của Bộ Tài chính cho thấy, trong 9 tháng đầu năm 2025, tăng trưởng GDP đạt mức 7,85% chỉ thấp hơn tốc độ tăng 9,44% của cùng kỳ năm 2022 trong giai đoạn 2011-2025. Lạm phát được kiểm soát dưới mục tiêu, cán cân ngân sách ổn định, trong khi đầu tư trực tiếp nước ngoài tiếp tục tăng mạnh. Thành công này cho thấy, điều hành tài khóa đang đóng vai trò dẫn dắt trong bối cảnh dư địa chính sách tiền tệ bị thu hẹp.

Một trong những điểm nổi bật là loạt chính sách giảm, giãn và gia hạn thuế, phí, lệ phí cùng tiền thuê đất để hỗ trợ doanh nghiệp, hộ kinh doanh và người dân. Mỗi năm, quy mô hỗ trợ đạt khoảng 200 nghìn tỷ đồng, tương đương 10% tổng thu ngân sách. Riêng năm 2025, tổng mức hỗ trợ ước đạt 234,6 nghìn tỷ đồng, cao hơn năm 2024 khoảng 37 nghìn tỷ đồng, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong việc kích cầu và phục hồi sản xuất.

Theo TS. Nguyễn Như Quỳnh - Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính), chính sách giảm thuế không làm giảm nguồn thu mà ngược lại, nhờ hiệu ứng mở rộng sản xuất và tiêu dùng, đã góp phần tăng thu bền vững. Việc gia hạn thời gian nộp thuế, phí, tiền thuê đất được ví như “khoản vay không lãi suất”, giúp doanh nghiệp có thêm dòng tiền đầu tư vào tự động hóa, đổi mới công nghệ và nâng cao năng suất. Trong bối cảnh lãi suất thương mại vẫn cao, chính sách tài khóa linh hoạt đã giúp doanh nghiệp cải thiện thanh khoản đáng kể.

Mặc dù thực hiện nhiều biện pháp miễn, giảm, giãn thuế, nhưng thu ngân sách nhà nước vẫn liên tục vượt dự toán. Năm 2025, dự kiến tổng thu đạt 9,4 triệu tỷ đồng, vượt 1,36 lần so với giai đoạn 2016-2020. Tỷ lệ huy động vào ngân sách đạt 18,3% GDP, vượt xa mục tiêu 16%. Đặc biệt, tỷ trọng thu nội địa chiếm hơn 83% tổng thu, phản ánh rõ sự phát triển nội lực và sức bền của nền kinh tế.

“Những kết quả này cho thấy chính sách tài khóa đang không chỉ hỗ trợ phục hồi ngắn hạn mà còn góp phần nuôi dưỡng nguồn thu dài hạn. Khi khu vực tư nhân và sản xuất trong nước phát triển, nền tảng thu ngân sách trở nên ổn định hơn, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu và các yếu tố bên ngoài. Đây là bước tiến lớn hướng đến tự chủ tài chính quốc gia trong giai đoạn hội nhập sâu rộng”, TS. Nguyễn Như Quỳnh nhận định.

Song song với chính sách thu, Nhà nước đã điều chỉnh cơ cấu chi ngân sách theo hướng tập trung và hiệu quả hơn. Tổng chi ngân sách giai đoạn 2021-2025 ước đạt 10,5 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 20% GDP. Đặc biệt, chi cho đầu tư phát triển tăng từ 28,3% năm 2021 lên 31% năm 2025, tương đương 3,5 triệu tỷ đồng trong 5 năm, vượt mục tiêu Quốc hội đề ra.

Ngoài ra, công tác giải ngân vốn đầu tư công tiếp tục được đẩy mạnh, tỷ lệ bình quân giai đoạn 2021-2024 đạt 93,6%, cao nhất nhiều năm. Riêng 9 tháng đầu năm 2025, giải ngân đạt hơn 440 nghìn tỷ đồng, bằng 50% kế hoạch Thủ tướng giao. Nguồn vốn tập trung cho hạ tầng then chốt như cao tốc Bắc - Nam, sân bay Long Thành, đường sắt đô thị. Dự kiến cuối 2025, Việt Nam có 3.000 km cao tốc đưa vào khai thác, tạo cú hích mạnh cho phát triển vùng và thu hút đầu tư.

Theo TS. Nguyễn Như Quỳnh, trong khi nhiều quốc gia chịu áp lực nợ công tăng, Việt Nam vẫn duy trì được các chỉ tiêu an toàn tài chính công. Bội chi ngân sách giai đoạn 2021-2025 được kiểm soát ở mức 3,1-3,2% GDP, thấp hơn giai đoạn trước và trong giới hạn cho phép của Quốc hội. Tỷ lệ nợ công giảm mạnh từ 42,7% GDP năm 2021 xuống còn khoảng 36% năm 2025, cho thấy nỗ lực điều hành linh hoạt và kỷ luật tài khóa chặt chẽ.

Đáng chú ý, các tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế như S&P và Fitch tiếp tục giữ hạng BB+, còn Moody’s duy trì mức Ba2 với triển vọng ổn định. “Đây là minh chứng cho uy tín tài chính của Việt Nam và tạo điều kiện thuận lợi để huy động vốn với chi phí thấp, phục vụ các dự án hạ tầng chiến lược trong tương lai”, TS. Nguyễn Như Quỳnh khẳng định.

Định hướng tài khóa trong kỷ nguyên mới

Để hướng đến mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045, TS. Nguyễn Như Quỳnh cho rằng, Việt Nam cần xác định chính sách tài khóa là công cụ chiến lược trong kỷ nguyên kinh tế số. Chính phủ cũng cần định hướng duy trì chính sách mở rộng hợp lý, có trọng tâm, gắn với các mục tiêu tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số toàn diện. Cách tiếp cận này không chỉ kích thích tăng trưởng mà còn củng cố nền tảng phát triển bền vững lâu dài.

Trong lĩnh vực thu, cần tiếp tục mở rộng cơ sở thuế và cải cách hệ thống theo hướng công bằng, minh bạch, phù hợp với thông lệ quốc tế. Đặc biệt, cần sớm ban hành chính sách thuế cho các mô hình kinh tế số, giao dịch xuyên biên giới, tài sản và tiền mã hóa để bắt kịp thực tiễn toàn cầu. Việc hiện đại hóa quản lý thuế bằng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo sẽ giúp chống thất thu, giảm gian lận, tăng tính minh bạch của hệ thống tài chính quốc gia.

Trong chi tiêu công, trọng tâm là tập trung nguồn lực cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Mục tiêu đến năm 2030, chi cho nghiên cứu - phát triển đạt 2% GDP, trong đó ngân sách chiếm ít nhất 3% tổng chi hàng năm. Đồng thời, cần đẩy mạnh đầu tư cho các dự án công nghệ quy mô lớn như trí tuệ nhân tạo quốc gia, năng lượng nguyên tử, công nghệ gen và robot phục vụ an ninh - quốc phòng.

Song song, chính sách tài khóa cần gắn với mục tiêu tăng trưởng xanh. Việc khơi thông nguồn vốn trong và ngoài nước cho các dự án bảo vệ môi trường, chuyển đổi năng lượng sạch, kinh tế tuần hoàn sẽ giúp Việt Nam tiến gần hơn tới cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Qua đó tạo nền tảng để thu hút nguồn vốn xanh quốc tế ngày càng lớn tới Việt Nam.

Để đầu tư công thực sự là động lực tăng trưởng, Chính phủ cần tiếp tục rà soát các quy định, đẩy nhanh tiến độ giải ngân, xử lý vướng mắc về đất đai, thủ tục và nguồn cung vật liệu. Việc phân bổ nguồn vốn phải tập trung, tránh manh mún, đảm bảo ưu tiên các công trình trọng điểm và các dự án có tác động lan tỏa cao. Đồng thời, cần hoàn thiện khung pháp lý về quản lý nợ công, bảo đảm minh bạch, an toàn và linh hoạt trong huy động vốn,

Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa nguồn vay trong và ngoài nước, giảm chi phí lãi và phí vay, đồng thời gắn trách nhiệm sử dụng vốn với hiệu quả đầu tư sẽ giúp duy trì ổn định tài chính quốc gia. “Đây là yêu cầu cấp thiết để bảo đảm dư địa tài khóa cho phát triển giai đoạn tới, nhất là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu tiềm ẩn nhiều rủi ro”, TS. Nguyễn Như Quỳnh nêu rõ.