Để không gian công cộng không trở thành gánh nặng ngân sách

Chia sẻ tại tọa đàm chuyên sâu “Không gian công cộng - Từ biểu tượng đô thị đến động lực tăng trưởng kinh tế” diễn ra sáng ngày 23/12, ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại Ngân hàng phát triển châu Á (ADB) Việt Nam cho hay, TP. Hồ Chí Minh đặt mục tiêu lọt vào Top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới vào năm 2030. ADB rất ủng hộ mục tiêu này và hiện đang hỗ trợ các nước thành viên phát triển các đô thị đáng sống, với nguồn tài trợ khoảng 40,8 tỷ USD.

Theo ông Hùng, với quy mô lớn, nguồn lực đa dạng và nhiều sáng kiến mới, TP. Hồ Chí Minh có đủ điều kiện để hiện thực hóa mục tiêu này. Tuy nhiên, thách thức không nằm ở khâu xây dựng, mà ở việc vận hành và khai thác hiệu quả không gian công cộng trong dài hạn. “Nếu thiếu mô hình quản lý, vận hành phù hợp, không gian công cộng rất dễ xuống cấp và mất đi sức sống”, ông Hùng nhấn mạnh.

Từng tham gia quy hoạch Khu đô thị Phú Mỹ Hưng và tái thiết không gian đô thị khu trung tâm TP. Hồ Chí Minh, Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV) cho rằng, tính bền vững của không gian công cộng nằm ở khả năng tự duy trì dựa trên hiệu quả vận hành, không dựa dẫm vào nguồn vốn Nhà nước.

Theo ông, các công trình công cộng không chỉ cần vốn đầu tư ban đầu, mà còn đòi hỏi chi phí duy tu, bảo trì rất lớn trong suốt vòng đời. Vì vậy, TP. Hồ Chí Minh muốn phát triển các không gian công cộng đẳng cấp, tiêu chuẩn cao thì không thể dựa hoàn toàn vào ngân sách.

“Giải pháp là tích hợp đa chức năng, vận dụng tất cả các bên có chung lợi ích cùng phát triển không gian công cộng”, ông Townsend nói. Đồng thời vị này dẫn ví dụ mô hình tại Singapore, nơi chính quyền đóng vai trò định hướng, ban hành quy chuẩn, còn nguồn lực đầu tư và vận hành chủ yếu đến từ khu vực tư nhân.

Thực tiễn từ các siêu đô thị như New York, London, Singapore cho thấy, không gian công cộng không còn là chi phí ngân sách đơn thuần, mà đã trở thành khoản đầu tư sinh lợi, đóng vai trò “mỏ neo” thu hút dòng vốn đầu tư mới trị giá hàng tỷ đô-la, kích hoạt kinh tế dịch vụ, gia tăng giá trị bất động sản và nâng cao năng suất đô thị.

Tại New York, các dự án tái thiết không gian công cộng như High Line hay Hudson Yards đã góp phần làm thay đổi diện mạo đô thị và kéo theo làn sóng đầu tư tư nhân quy mô lớn. Trong khi đó, Singapore – với mô hình “City in a Garden” – đã biến không gian công cộng thành hình ảnh nhận diện quốc gia, tạo nền tảng cho tăng trưởng du lịch, dịch vụ và thu hút dòng vốn dài hạn.

Các chuyên gia tại tọa đàm khẳng định, trong cuộc cạnh tranh toàn cầu để giữ chân nhân lực chất lượng cao, không gian công cộng chất lượng cao chính là một trong những thước đo quan trọng của sức hấp dẫn đô thị và năng lực cạnh tranh kinh tế.

Tại Việt Nam, thực tế đã có những quy hoạch về đô thị đạt tiêu chuẩn. Kiến trúc sư Steven Townsend chỉ ra, như khu đô thị Phú Mỹ Hưng tại quận 7 hay gần đây nhất là dự án Vinhomes Central Park - chủ đầu tư là Vingroup dành khoảng 14 ha để phát triển công viên ven sông cho người dân, đầu tư cảnh quan, cây xanh chỉn chu và trở thành nơi tổ chức nhiều sự kiện văn hoá, trải nghiệm cho người dân TP. Hồ Chí Minh cũng như khách du lịch. Cách làm này giúp không gian công cộng được duy trì chất lượng lâu dài và gia tăng giá trị toàn khu vực.

Ông Townsend gợi ý, TP. Hồ Chí Minh nên kết nối các đơn vị quy hoạch, nhà đầu tư ngồi lại với nhau xây dựng một cơ chế hợp tác liên ngành, mang tính cộng tác cao, để tất cả các bên cùng có lợi.

Chưa kể, Việt Nam nói chung và TP. Hồ Chí Minh nói riêng đang và sẽ thu hút lượng vốn đầu tư rất lớn. Theo đó, chính quyền thành phố cần sớm triển khai những cơ chế này để nắn nguồn lực đầu tư đi đúng hướng, để mọi người đều được hưởng lợi.

Cùng quan điểm, Kiến trúc sư David Ching, chuyên gia quy hoạch, cho rằng không gian công cộng cũng cần được nhìn nhận dưới góc độ hiệu quả kinh tế. Nhìn sang Singapore, có khoảng 2.000 cộng đồng dân cư trực tiếp tham gia vận hành và chăm sóc các công viên.

Chính phủ có thể cho thuê đất, còn cộng đồng chủ động tổ chức hoạt động, thậm chí thương mại hóa không gian để tạo doanh thu tái đầu tư cho công viên, đặc biệt là cho công tác vận hành và bảo trì - vốn là khoản chi lớn nhất của không gian công cộng.

Do đó, TP. Hồ Chí Minh cần tạo ra nhiều không gian thương mại, dịch vụ gắn với không gian công cộng. "Chẳng hạn dọc sông Sài Gòn hiện có rất nhiều cửa hàng, chuỗi tiệm cà phê, nhưng cần được quy hoạch, sắp xếp lại để tránh che chắn tầm nhìn ra sông", vị này nhấn mạnh.