Dự kiến 9 vấn đề lớn của dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội

Dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội tiếp tục cho ý kiến, xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 5 diễn ra vào tháng 5/2023 tới. Đề cập về một số vấn đề lớn trong việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi cho biết, ngay sau kỳ họp thứ 4 của Quốc hội, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã phối hợp với Ban soạn thảo của Bộ Công Thương, đại diện Thường trực Ủy ban Pháp luật và các cơ quan hữu quan nghiên cứu, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật theo ý kiến của các đại biểu Quốc hội; tổ chức hội thảo, tọa đàm, khảo sát thực tế để làm rõ những nội dung còn có ý kiến khác nhau. Sau khi thống nhất với Ban soạn thảo, các cơ quan liên quan, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường dự kiến báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội 09 vấn đề lớn trong việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, trong đó có 02 vấn đề cần xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Cụ thể:

Về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng: Hiện có nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị xem xét phạm vi điều chỉnh theo hướng quy định về trách nhiệm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của tổ chức, cá nhân kinh doanh và tổ chức, cá nhân có liên quan cho đầy đủ hơn; cần nghiên cứu bổ sung cơ chế hợp tác quốc tế để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nước ngoài khi tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ có liên quan của Việt Nam; bổ sung quy định bảo vệ người tiêu dùng trong sử dụng dịch vụ công. Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã nghiên cứu tiếp thu, giải trình rõ các ý kiến trên.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi

Về bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương (Điều 7): Có ý kiến đề nghị cần tiếp tục rà soát, đưa ra các tiêu chí để làm căn cứ xác định người tiêu dùng dễ bị tổn thương (ví dụ: tiêu chí về nhận thức và hiểu biết, sức khỏe, kinh tế và điều kiện kinh tế xã hội nơi sinh sống);bổ sung nhóm người nghèo vào dự thảo Luật. Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã tiếp thu các ý kiến trên và chỉnh sửa Dự thảo Luật.

Đối với ý kiến đề nghị nghiên cứu bổ sung trách nhiệm của UBND cấp xã về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương thì Điều 77 dự thảo Luật đã có quy định về trách nhiệm của UBND các cấp trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nên xin không bổ sung nội dung này trong dự thảo.

Về quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng (Điều 15, Điều 16): Nhiều ý kiến đề nghị bổ sung một khoản quy định về nghĩa vụ theo hướng người tiêu dùng phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về thông tin mà mình đưa ra, có trách nhiệm bồi thường cho cá nhân, tổ chức kinh doanh nếu có thiệt hại xảy ra từ việc đưa thông tin sai sự thật. Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã nghiên cứu tiếp thu ý kiến trên và thể hiện như tại khoản 3 Điều 5 của dự thảo Luật.

Đối với ý kiến đề nghị cần xem lại quy định nghĩa vụ của người tiêu dùng cần kiểm tra về hàng hóa, dịch vụ trước khi nhận theo quy định của pháp luật này là chưa phù hợp. Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường giải trình rõ trong Báo cáo để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội tiếp tục cho ý kiến, xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 5 diễn ra vào tháng 5/2023 tới

Về sản phẩm, hàng hóa khuyết tật: Nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị bổ sung trường hợp được miễn bồi thường thiệt hại do sản phẩm có khuyết tật gây ra khi tổ chức, cá nhân kinh doanh đã áp dụng đầy đủ các biện pháp quy định tại Điều 32 và Điều 33 của Luật này, người tiêu dùng đã tiếp nhận đầy đủ thông tin nhưng vẫn cố tình sử dụng sản phẩm, hàng hóa khuyết tật để đảm bảo công bằng, bình đẳng giữa các tổ chức, cá nhân kinh doanh và người tiêu dùng. Tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo Luật đã bổ sung nội dung này khoản 2 Điều 34.

Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị xem xét, nghiên cứu để đảm bảo thống nhất với quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015. Theo đó, trường hợp không phải bồi thường khi thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại.

Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã nghiên cứu nội dung này và thấy rằng Khoản 1 Điều 156 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định: “Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép”. Vì vậy, quy định của dự thảo Luật hiện tại về miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho các tổ chức, cá nhân kinh doanh thu hồi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật khi chứng minh được khuyết tật của sản phẩm, hàng hóa không thể phát hiện được với trình độ khoa học, kỹ thuật tại thời điểm tổ chức, cá nhân kinh doanh cung cấp cho người tiêu dùng sẽ thuộc trường hợp bất khả kháng và phù hợp với quy định tại khoản 1 Điều 156 Bộ Luật Dân sự. Do đó, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường xin được giữ như dự thảo Luật.

Có ý kiến đề nghị nghiên cứu bổ sung biện pháp xử lý hình sự trong trường hợp chậm trễ hoặc không thực hiện việc thu hồi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật, dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng về tài sản, sức khỏe, tính mạng của người tiêu dùng. Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thấy rằng, biện pháp xử lý hình sự được thực hiện theo pháp luật hình sự nên không bổ sung nội dung này trong dự thảo.

Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về trách nhiệm bồi thường của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong trường hợp cung cấp dịch vụ không bảo đảm chất lượng, gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người tiêu dùng. Tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo Luật đã bổ sung Điều 35 quy định về nội dung này.

Về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù (Chương III): Một số ý kiến đề nghị cần làm rõ hơn nội dung và giải pháp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch trên không gian mạng, nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng cho các bên tham gia, giữa người bán và người mua. Tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo Luật đã được bổ sung Điều 42 về “Trách nhiệm cảnh báo người tiêu dùng trong các giao dịch trên không gian mạng” vào dự thảo Luật.

Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định khi đã tham gia bán hàng trên mạng thì cần phải xác định danh tính. Tiếp thu ý kiến của đại biểu, dự thảo Luật đã bổ sung điểm m khoản 3 Điều 39 về tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian có trách nhiệm xác thực danh tính tổ chức, cá nhân bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ trên nền tảng của mình.

Có ý kiến đề nghị xem xét lại quy định bán hàng đa cấp là một hình thức bán hàng trực tiếp vì hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp sử dụng mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh, có thể được thực hiện trực tiếp hoặc trên không gian mạng hoặc là qua phương tiện viễn thông từ xa. Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã có giải trình rõ trong báo cáo và xin giữ như dự thảo cho phù hợp với thực tiễn và thông lệ quốc tế.

Có ý kiến cho rằng các Điều 42, 44 quy định phải lập hợp đồng bằng văn bản là không hợp lý, đề nghị cơ quan soạn thảo xem lại nội dung này. Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban đã có giải trình rõ trong Báo cáo.

Về hoạt động của tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (Chương IV): Một số ý kiến đề nghị cần xây dựng các quy định để tạo điều kiện nâng cao hiệu quả hoạt động của các Hội Bảo vệ người tiêu dùng bằng chính hoạt động của Hội. Tiếp thu ý kiến trên, dự thảo Luật đã bổ sung nhiều quy định để tạo điều kiện cho các Hội tham gia thực hiện bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại các Điều 49, 48, 52,73.

Một số ý kiến đề nghị bổ sung các quy định về phân công rõ đầu mối và nhiệm vụ cho cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như bổ sung việc xây dựng cơ chế phối hợp phù hợp để tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội, tổ chức chính trị xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hoạt động chuyên nghiệp hơn và hiệu quả hơn; ngân sách nhà nước đảm bảo hỗ trợ kinh phí cho Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Tiếp thu ý kiến của đại biểu, dự thảo Luật đã bổ sung quy định giao Bộ Công Thương có trách nhiệm thực hiện việc giao nhiệm vụ cho tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đồng thời, dự thảo Luật cũng đã có quy định giao Bộ Công Thương có trách nhiệm quản lý hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (điểm c khoản 2 Điều 75); giao UBND các cấp thực hiện việc giao nhiệm vụ cho tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (khoản 6 Điều 77); giao trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức chính trị-xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (khoản 2, 3 Điều 76).

Đối với việc đảm bảo hỗ trợ kinh phí cho Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhận thấy, pháp luật hiện đã có các quy định để tạo nguồn lực cho hoạt động của các Hội nên xin không bổ sung nội dung này.

Về trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (Chương VI): Một số ý kiến đề nghị cần xây dựng cơ chế phối hợp và phân công trách nhiệm, chịu trách nhiệm chính giữa các cơ quan nhà nước; đề nghị cần tính đến nguồn lực của UBND cấp xã có đảm bảo thực hiện các nội dung tại khoản 2, khoản 5 Điều 77 hay không; đề nghị bổ sung quy định về trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng đối với việc sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ chỉ có một tổ chức, cá nhân kinh doanh, cung cấp. Cơ quan nhà nước cần kiểm tra, thanh tra để bảo đảm giá của nhà cung cấp đưa ra là hợp lý. đề nghị cần quy định rõ, cụ thể, có chương riêng hoặc điều riêng về trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; đề nghị trách nhiệm giám sát, thanh tra, kiểm tra, xử lý, phát hiện và xử lý vi phạm cần quy định rõ, có thể quy định thành một mục riêng trong Chương VI.

Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã nghiên cứu tiếp thu các ý kiến trên, đồng thời giải trình rõ trong báo cáo những nội dung không thu vì đã được quy định trong pháp luật chuyên ngành để tránh trùng lặp.

Đối với 2 vấn đề xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội

Trong Phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội diễn ra vào tháng 2/2023, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường dự kiến xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội 2 vấn đề.

Một là, về khái niệm người tiêu dùng, hiện có 2 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất tán thành sự cần thiết quy định người tiêu dùng bao gồm cả tổ chức trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi).

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi cho rằng, trên thực tế, việc mua hoặc sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ không chỉ là hoạt động của cá nhân mà còn bao gồm trường hợp đối tượng là “tổ chức” mua sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng. Việc quy định người tiêu dùng bao gồm cả tổ chức (pháp nhân) sẽ khắc phục được hạn chế của cách quy định người tiêu dùng chỉ bao gồm cá nhân vì không phải lúc nào pháp nhân cũng là chủ thể đủ khả năng để đối mặt được với các vi phạm từ phía nhà sản xuất kinh doanh và hậu quả là nếu Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng không bảo vệ họ như đối với các cá nhân tiêu dùng khác thì quyền lợi của một nhóm đối tượng trong xã hội bị xâm phạm, gây thiệt hại chung cho toàn xã hội. Hơn nữa, quy định này đã có từ Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010.

Loại ý kiến thứ hai cho rằng không cần thiết đưa "tổ chức" vào khái niệm "người tiêu dùng" vì tổ chức có pháp nhân, khi mua bán thường với số lượng lớn, nên khi có vấn đề xảy ra thường có nhiều cách giải quyết để bảo vệ quyền lợi của tổ chức mình. Theo báo cáo tổng kết Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Bộ Công Thương, trong suốt quá trình 10 năm áp dụng số lượng các tổ chức có khiếu nại, khiếu kiện đến các cơ quan nhà nước cũng rất là ít, hơn nữa so với người tiêu dùng cá nhân thì người tiêu dùng là tổ chức, là chủ thể có tương quan cân bằng với bên bán trong việc thực hiện giao dịch mua, bán. Chính vì vậy, dự án Luật do Chính phủ trình Quốc hội tập trung nhiều vào vấn đề bảo vệ cá nhân người tiêu dùng.

Hai là, về thủ tục rút gọn để giải quyết vụ án Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Tòa án

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi, Qua thảo luận, còn có 2 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất cho rằng nếu vẫn chỉ căn cứ vào các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành thì sẽ không thể áp dụng thủ tục rút gọn đối với các vụ án bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Theo báo cáo tổng kết thi hành Luật của Bộ Công Thương và kết quả giám sát chuyên đề của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thì trong hơn 10 năm thực thi Luật hầu như không có vụ việc tranh chấp người tiêu dùng được giải quyết thông qua Tòa án. Do đó, dự thảo Luật cần có các quy định đặc thù để bảo vệ hiệu quả quyền lợi của người tiêu dùng, đồng thời cần sửa lại để đảm bảo thống nhất với các quy định giải quyết vụ án theo thủ tục tố tụng rút gọn của Bộ luật Tố tụng dân sự.

Loại ý kiến thứ hai cho rằng, điều kiện giải quyết vụ việc dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong dự thảo Luật không thống nhất với quy định tại Điều 100, Điều 317 của Bộ luật Tố tụng dân sự. Điều này sẽ dẫn đến khó khăn trong quá trình áp dụng và ảnh hưởng đến việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Hơn nữa, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là luật nội dung. Trong khi đó, quy định tại Điều 69 và Điều 78 của dự thảo luật về thủ tục rút gọn trong vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là quy định về thủ tục tố tụng. Khi giải quyết vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì phải tuân theo quy định về thủ tục rút gọn của Bộ luật Tố tụng dân sự. Vì vậy, để đảm bảo tính thống nhất, tránh mâu thuẫn, chồng chéo trong hệ thống pháp luật, đề nghị không quy định thủ tục rút gọn trong vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong dự thảo luật.