Thị trường thực phẩm chức năng bùng nổ nhưng nhiều rủi ro

Thị trường TPCN phát triển nhanh

Theo Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), TPCN xuất hiện tại Việt Nam từ năm 2000, khi chỉ có 13 công ty với 63 sản phẩm, chủ yếu nhập khẩu và kinh doanh dưới tên gọi “thực phẩm thuốc”. Hiện cả nước có hơn 3.000 cơ sở sản xuất kinh doanh TPCN, hơn 12.000 sản phẩm lưu hành, trong đó hơn 8.000 sản phẩm sản xuất trong nước bao gồm các nhóm: Thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học và thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt.

Theo Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VAFF), thời điểm này tỉ lệ sản phẩm sản xuất trong nước chiếm hơn 60%, nhập khẩu khoảng 30%. Tỉ lệ người trưởng thành sử dụng TPCN cũng ở mức cao: Khoảng 63% tại Hà Nội và 43% tại TPHCM.

Từ năm 2022 đến nay, trung bình mỗi năm có khoảng 10.000 sản phẩm TPCN được công bố với cơ quan quản lý, trong đó sản phẩm sản xuất trong nước chiếm khoảng 80%, nhập khẩu 20%. Những con số này cho thấy nhu cầu tiêu dùng lớn và tốc độ phát triển nhanh chóng của ngành TPCN tại Việt Nam.

Những tháng đầu năm 2025, cơ quan chức năng liên tiếp triệt phá nhiều đường dây sản xuất, tiêu thụ sản phẩm giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc. Nguyên nhân chính của tình trạng sản xuất, kinh doanh thực phẩm giả được Cục An toàn thực phẩm đưa ra do: Lợi nhuận cao với chi phí đầu tư thấp khiến nhiều đối tượng bất chấp pháp luật; lợi dụng cơ chế quản lý thông thoáng, đa số thực phẩm được tự công bố; thủ đoạn tinh vi như gắn mác nhập khẩu, làm giả bao bì, tem nhãn, quảng cáo sai sự thật và bán qua mạng khó kiểm soát; nhận thức người tiêu dùng còn hạn chế, dễ tin quảng cáo, mua hàng không rõ nguồn gốc.

Minh bạch quản lý

DS Nguyễn Xuân Hoàng, Phó Chủ tịch Hiệp hội TPCN Việt Nam nhận định những vụ việc vừa qua chỉ là các trường hợp cá biệt, lợi dụng kẽ hở pháp luật và sự tha hóa của một số cán bộ để trục lợi bất chấp đạo lý. Trong bối cảnh thị trường TPCN toàn cầu ước đạt 371 tỉ USD năm 2025 và có thể lên gần 700 tỉ USD vào 2034, Việt Nam cũng đang chứng kiến tốc độ tăng trưởng nhanh. Đây là thời điểm để xã hội “hiểu đúng - dùng đúng - làm đúng” và chấn chỉnh công tác quản lý, lành mạnh hóa thị trường.

"Hậu kiểm là xu thế tất yếu, nhưng muốn hiệu quả, phải có tiêu chuẩn, quy chuẩn rõ ràng và chế tài đủ mạnh. Mức xử phạt phải đủ sức răn đe, kể cả phạt tiền và truy cứu trách nhiệm hình sự khi cần. Doanh nghiệp khi đăng ký sản phẩm phải công khai tiêu chuẩn, phương pháp kiểm nghiệm, coi đây là bằng chứng bảo vệ uy tín khi xảy ra tranh chấp. Với người tiêu dùng, cần xác định rõ mục đích sử dụng TPCN, chọn nhà cung cấp uy tín, tuân thủ hướng dẫn và tham vấn bác sĩ để tránh tương tác với thuốc đang dùng”, DS Nguyễn Xuân Hoàng nhấn mạnh.

Một trong những điểm đáng lo ngại là cơ chế hậu kiểm và tự công bố đang bộc lộ nhiều bất cập. Doanh nghiệp tự kiểm nghiệm mẫu, tự công bố chất lượng mà thiếu giám sát độc lập, khiến người tiêu dùng dễ bị đặt vào tình thế “tin tưởng mù quáng”. Bộ Y tế đang xây dựng dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 15/2018/NĐ-CP nhằm siết chặt quản lý an toàn thực phẩm, khắc phục những bất cập phát sinh thời gian qua.

TS Trần Việt Nga, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cho rằng: Để thúc đẩy thị trường TPCN, trước mắt doanh nghiệp cần tuân thủ quy định pháp luật về an toàn thực phẩm; cơ quan quản lý thực thi nghiêm, công bằng. Về lâu dài, doanh nghiệp cần đầu tư khoa học kỹ thuật, bảo hộ sản phẩm, phòng chống giả mạo, nghiên cứu thị trường, xây dựng chiến lược, mở rộng kinh doanh và hợp tác phát triển.

Nhà nước cần quy hoạch vùng nguyên liệu an toàn, kết nối nhà khoa học - doanh nghiệp, hỗ trợ quảng bá xuất khẩu, hoàn thiện chính sách quản lý minh bạch, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.