Tăng cường phối hợp giữa các ngân hàng để ngăn chặn gian lận, lừa đảo trong giao dịch tài khoản và thẻ

Tham sự cuộc họp, về phía Ngân hàng Nhà nước, có ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán; bà Vũ Ngọc Lan, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp; ông Phạm Thanh Ngọc, Phó Chánh Thanh tra Ngân hàng.

Về phía Bộ Công an có: ông Hoàng Ngọc Bách, Trưởng phòng A05.

Về phía Hiệp hội Ngân hàng có: TS. Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký; ông Phạm Văn Phong, Uỷ viên Hội đồng Hiệp hội, Phó Chủ tịch HĐQT Sacombank; cùng đại diện ban soạn thảo Sổ tay.

Tham dự cuộc họp còn có đại diện của A04 (Bộ Công an), Cục An toàn hệ thống các tổ chức tín dụng, Cục Phòng chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước), các tổ chức hội viên Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam tham dự trực tiếp và trực tuyến.

Quá trình xây dựng Sổ tay

Phát biểu khai mạc cuộc họp, TS. Nguyễn Quốc Hùng nhấn mạnh, việc triển khai phối hợp phòng, chống gian lận, lừa đảo trong lĩnh vực tài khoản và thẻ là một nhiệm vụ hết sức quan trọng trong thời gian vừa qua. Đây cũng là một lĩnh vực rất khó khăn trong quá trình triển khai, đặc biệt là trong bối cảnh hệ thống các tổ chức tín dụng đang đẩy mạnh chuyển đổi số.

Ngân hàng Nhà nước đã ban hành nhiều quy định nhằm đảm bảo các ngân hàng thương mại khi triển khai dịch vụ, từ chuyển tiền, thanh toán cho tới phát hành và sử dụng thẻ đều tuân thủ đúng quy trình. Bản thân các ngân hàng cũng ban hành các quy định nội bộ để hạn chế tối đa rủi ro cho khách hàng cũng như cho chính ngân hàng.

"Tuy nhiên, thời gian vừa qua, tình trạng lừa đảo, giả mạo thông qua tài khoản và thẻ lại diễn biến ngày càng phức tạp, với tần suất và mức độ tinh vi ngày càng tăng. Trước bối cảnh đó, chúng tôi đã cân nhắc rất nhiều, đối chiếu giữa các quy định pháp luật và thực tế triển khai tại các tổ chức tín dụng cũng như phản ánh của khách hàng", ông Nguyễn Quốc Hùng chia sẻ.

Thực tế cho thấy, việc xử lý các vụ việc lừa đảo, gian lận đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngân hàng, bởi nếu mỗi ngân hàng tự triển khai theo quy định riêng thì gần như không thể đảm bảo hiệu quả, do thiếu sự kết nối và phối hợp xử lý. Hơn nữa, hệ thống ngân hàng có mạng lưới chi nhánh rộng khắp cả nước, nên việc xử lý tại từng chi nhánh riêng lẻ là rất khó khăn.

Vì vậy, theo chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước, đặc biệt là sự ủng hộ của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng; Vụ Thanh toán; Cục Công nghệ thông tin; Vụ Pháp chế và các đơn vị liên quan, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam đã được giao làm đầu mối xây dựng và triển khai Sổ tay phối hợp xử lý gian lận, lừa đảo trong lĩnh vực tài khoản và thẻ cho các tổ chức hội viên.

Chủ trương này đã được Hiệp hội đưa ra từ năm 2023. Tại cuộc họp với Ngân hàng Nhà nước khi đó, Phó Thống đốc Phạm Tiến Dũng cũng đã chỉ đạo và nhất trí rằng việc xây dựng Sổ tay là hết sức cần thiết. Ngay sau đó, Hiệp hội đã bắt tay vào triển khai, và đến nay sau gần 2 năm, sổ tay đã được hoàn thiện.

Hiệp hội Ngân hàng đã chủ động họp với Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước, NAPAS và một số ngân hàng hội viên để bàn cơ chế phối hợp xử lý rủi ro. Thực tế đặt ra yêu cầu rất rõ ràng, cần một cơ chế phối hợp thật nhịp nhàng, kết nối chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, lực lượng Công an, các ngân hàng, trung gian thanh toán và cả các đơn vị chấp nhận thanh toán. Trên tinh thần đó, Hiệp hội Ngân hàng có văn bản giao NAPAS làm đầu mối soạn thảo, đồng thời mời các ngân hàng lớn tham gia tổ soạn thảo. Dự thảo được xây dựng và hoàn thiện qua 4 vòng, sau đó gửi toàn bộ ngân hàng thành viên để lấy ý kiến và đã nhận được nhiều góp ý.

Tiếp theo, Hiệp hội xin ý kiến các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền: Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, cùng các đơn vị Ngân hàng Nhà nước như Vụ Thanh toán, Vụ Pháp chế, Cơ quan Thanh tra giám sát, Cục CNTT. Về cơ bản, các đơn vị đều rất ủng hộ và thống nhất, đồng thời đề nghị rà soát, chỉnh sửa để chặt chẽ và khả thi hơn.

Sang đầu năm 2025, phát sinh thêm yêu cầu từ hội viên không chỉ giao dịch chuyển tiền, mà mảng thẻ – đặc biệt là giao dịch thanh toán, cũng cần quy trình phối hợp rõ ràng. Vì vậy, Hiệp hội giao Chi hội Thẻ làm đầu mối xây dựng phần 2 của Sổ tay. Chi hội Thẻ thành lập tổ soạn thảo gồm các ngân hàng thường trực Tiểu ban Quản lý rủi ro và NAPAS, lấy ý kiến nhiều vòng để hoàn thiện phần thanh toán qua tài khoản/thẻ.

Trên cơ sở Nghị quyết của Hội đồng Hiệp hội tháng 4/2025, Cơ quan Thường trực tiếp tục xin ý kiến Vụ Pháp chế và Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước; đồng thời lấy ý kiến các thành viên Hội đồng Hiệp hội và Câu lạc bộ Pháp chế. Kết quả: đa số đồng thuận, kèm một số góp ý kỹ thuật để bảo đảm tính thực thi. Tổ soạn thảo đã tổng hợp, giải trình, cập nhật nội dung dự thảo.

Đến tháng 8/2025, Cơ quan Thường trực trình xin Hội đồng biểu quyết ban hành Sổ tay. Kết quả có 12/13 ý kiến thống nhất ban hành, một ý kiến góp ý thêm chi tiết. Như vậy, dự thảo đã trải qua đầy đủ các bước: hình thành chủ trương, soạn thảo nhiều vòng, lấy ý kiến rộng rãi các tổ chức hội viên, xin ý kiến Ngân hàng Nhà nước và 4 bộ/ngành liên quan, bổ sung phần quy trình cho giao dịch thẻ, rà soát pháp lý, lấy ý kiến Hội đồng Hiệp hội và câu lạc bộ Pháp chế, rồi hoàn thiện, giải trình... đã đủ thủ tục theo Điều lệ Hiệp hội.

Đến ngày 30/9/2025, Sổ tay đã được ban hành theo Quyết định số 71/QĐ-HHNH của Chủ tịch Hiệp hội với tên gọi Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với tài khoản/thẻ và đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến các giao dịch nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo.

Tăng cường quản trị rủi ro, bảo vệ quyền lợi của khách hàng, nâng cao uy tín của ngân hàng

TS. Nguyễn Quốc Hùng nhấn mạnh, sổ tay hướng dẫn này không phải là văn bản quy phạm pháp luật. Tuy nhiên, việc ban hành một bộ quy định chung, dựa trên cơ sở các quy định của pháp luật, cụ thể là các nghị định và thông tư của Ngân hàng Nhà nước liên quan đến lĩnh vực thẻ và tài khoản, là hết sức cần thiết.

Nội dung của sổ tay được xây dựng bám sát các quy định pháp luật hiện hành. Trong các nghị định và thông tư hiện nay, Ngân hàng Nhà nước đã quy định tương đối rõ ràng về lĩnh vực này, nhưng đồng thời cũng giao cho các ngân hàng thương mại quyền ban hành quy chế nội bộ để phù hợp với đặc thù hoạt động của từng ngân hàng.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Nguyễn Quốc Hùng tin chắc rằng đến giờ phút này, các ngân hàng đều đã ban hành quy định nội bộ trong việc triển khai lĩnh vực thẻ và thanh toán.

"Các ngân hàng thực hiện tốt quy định nội bộ của mình, tuy nhiên, sự phối hợp giữa các ngân hàng với nhau như thế nào — đây mới là vấn đề cần phải xử lý. Chính vì vậy, chúng tôi ban hành Sổ tay này như một khung hướng dẫn bao quát nhất để thống nhất nguyên tắc chung", TS. Nguyễn Quốc Hùng cho hay.

TS. Nguyễn Quốc Hùng nêu rõ, trong nhiều vụ việc lừa đảo, dòng tiền thường được chuyển qua nhiều tài khoản chỉ trong thời gian ngắn, khiến việc thu hồi gần như bất khả thi. “Nếu không có sự phối hợp nhanh và kịp thời, sẽ không thể phong tỏa dòng tiền. Tuy nhiên, việc phong tỏa cũng phải đúng quy định pháp luật. Sổ tay này không phải là quy định để phong tỏa tài khoản, mà là hướng dẫn để các ngân hàng phối hợp đúng theo quy định nội bộ, các thông tư, nghị định của Chính phủ, của Ngân hàng Nhà nước và các quy định nội bộ của từng tổ chức tín dụng”, TS. Nguyễn Quốc Hùng nói.

Theo đó, sổ tay quy định quy trình phối hợp cụ thể, giúp các ngân hàng chủ động xử lý khi phát hiện giao dịch đáng ngờ. Việc trao đổi thông tin sẽ được thực hiện qua NAPAS và các kênh liên lạc của Hiệp hội, bảo đảm nhanh chóng và chính xác.

TS. Nguyễn Quốc Hùng cho biết thêm, ngăn chặn không chỉ là dừng dòng tiền, mà còn phải xác minh tính hợp pháp của giao dịch. Ngân hàng nào để xảy ra nhiều vụ việc không xử lý được, Hiệp hội sẽ tổng hợp và báo cáo Ngân hàng Nhà nước.

"Tại sao chúng tôi đưa ra mốc T+3 là tối đa? Vì trên môi trường số, tiền chuyển đi rất nhanh, nên việc phối hợp phải nhịp nhàng và khẩn trương. Nếu chậm, tiền có thể mất rồi. Ngăn chặn dòng tiền là một chuyện, còn việc hoàn trả lại cho khách hàng là câu chuyện khác, bởi tiền vào tài khoản không thể tự ý chuyển đi hay hoàn lại", TS. Nguyễn Quốc Hùng cho biết thêm.

Trên cơ sở đó, việc ban hành Sổ tay không chỉ giúp xử lý rủi ro mà còn bảo vệ uy tín và thương hiệu của các tổ chức tín dụng. Rủi ro xảy ra với khách hàng cũng là rủi ro tín nhiệm của ngân hàng. Dù lỗi không thuộc về ngân hàng, uy tín vẫn bị ảnh hưởng.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng đề nghị các ngân hàng rà soát lại quy định nội bộ, bảo đảm phù hợp với nội dung của Sổ tay, đồng thời triển khai trong toàn hệ thống. Những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện sẽ được Hiệp hội tổng hợp, hướng dẫn và giải đáp cụ thể.

“Chúng tôi mong rằng Sổ tay sẽ thực sự đi vào cuộc sống, tạo nên khối đoàn kết, thống nhất trong toàn hệ thống ngân hàng, góp phần phòng, chống tội phạm công nghệ cao và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng”, TS. Nguyễn Quốc Hùng nhấn mạnh.