Ngân hàng số lột xác ấn tượng nhưng vẫn vướng nút thắt dữ liệu liên ngành

Theo các chuyên gia, để kiến tạo một nền tài chính số hiện đại, an toàn và hiệu quả, các ngân hàng cần chuyển từ tư duy cạnh tranh hạ tầng sang cạnh tranh dịch vụ và hợp tác hệ sinh thái. Đồng thời, một hành lang pháp lý hoàn thiện về bảo vệ dữ liệu và chia sẻ thông tin liên ngành sẽ là chìa khóa để gỡ bỏ các nút thắt hiện tại.

Bùng nổ giao dịch số và những cuộc "lột xác" ngoạn mục

Số liệu từ Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho thấy bức tranh tươi sáng của ngành tài chính với hơn 87% người trưởng thành đã có tài khoản thanh toán và nhiều ngân hàng ghi nhận tỷ lệ giao dịch trên kênh số đạt trên 95%.

Ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán (NHNN) cho biết, chỉ trong 9 tháng đầu năm, thanh toán không dùng tiền mặt đã đạt 17,8 tỷ giao dịch với giá trị 260 triệu tỷ đồng. Đặc biệt, phương thức thanh toán qua QR code bùng nổ với 337 triệu giao dịch (tăng 61,6%) và giá trị đạt 288.000 tỷ đồng (tăng 150%) so với cùng kỳ.

Kết quả này đến từ sự đầu tư mạnh mẽ của các ngân hàng thương mại. Điển hình là Techcombank, giữ vị thế dẫn đầu về thị phần giao dịch chuyển tiền (chiều đi 17,3%, chiều nhận 15,8%). Lũy kế 9 tháng, ngân hàng này xử lý 2,9 tỷ giao dịch (tăng 26,9%), phục vụ khoảng 17 triệu khách hàng, trong đó hơn 62% khách hàng cá nhân mới được thu hút qua nền tảng số.

Bên cạnh đó, các ngân hàng lớn như Vietcombank và BIDV cũng đang nỗ lực mở rộng hệ sinh thái. BIDV hiện có 92% giao dịch trên kênh số với 22 triệu người dùng SmartBanking, trong khi Vietcombank hướng tới mục tiêu biến ngân hàng số thành "điểm chạm" xuyên suốt mọi hoạt động tài chính.

Không chỉ các "ông lớn", chuyển đổi số còn là "chiếc phao" giúp các ngân hàng yếu kém tái cơ cấu. TPBank là ví dụ điển hình cho sự hồi sinh nhờ công nghệ. Từ một ngân hàng thuộc diện bắt buộc tái cơ cấu, TPBank đã chọn chiến lược phát triển kênh số và hệ thống LiveBank 24/7. Hiện tại, với 98% giao dịch diễn ra trên kênh số và quy mô 14 triệu khách hàng, TPBank đã vươn lên nhóm dẫn đầu thị trường.

Xu hướng này cũng đang diễn ra tại các ngân hàng thuộc diện chuyển giao bắt buộc. Đơn cử như DongABank (nay là Ngân hàng số Vikki), OceanBank (nay là MBV) hay CB (nay là VCBNeo). Các đơn vị này đều xác định công nghệ là trọng tâm để cung cấp các giải pháp tài chính linh hoạt và tối ưu.

Tự giới thiệu trên website, Vikki Bank cho biết là một ngân hàng số thế hệ mới đầu tiên kết hợp ứng dụng công nghệ hiện đại nhất, "trái tim" của Vikki Bank là siêu ứng dụng Vikki cung cấp dịch vụ ngân hàng số hoàn toàn miễn phí, nhanh chóng và dễ dàng với các sản phẩm dịch vụ đa tiện ích và đột phá.

Trong thông cáo phát đi sau khi đổi tên, MBV cũng khẳng định sẽ mang đến những giải pháp tài chính sáng tạo, linh hoạt và tối ưu, giúp khách hàng tận dụng tối đa cơ hội tài chính trong bối cảnh số hóa diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam.

Điểm nghẽn về dữ liệu và pháp lý

Việt Nam sở hữu tiềm năng to lớn với khoảng 70 triệu người dùng Internet (70,3% dân số) và nằm trong top 5 thế giới về sở hữu tài sản số (năm 2021). Tuy nhiên, TS. Nguyễn Quốc Hùng, Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam nhận định: Chuyển đổi số ngành ngân hàng đang bước sang giai đoạn cần đi vào "chất" hơn là chỉ chạy theo tốc độ.

Theo ông Hùng, việc phát triển hệ sinh thái ngân hàng số hiện nay không thể chỉ dừng lại ở nội bộ mà cần tư duy liên kết toàn khu vực để phòng chống gian lận và lừa đảo xuyên biên giới. Thực tế, dù kênh thanh toán QR với Lào, Campuchia đã được triển khai, nhưng bài toán về chi phí và cơ chế chia sẻ lợi ích vẫn cần bàn thảo kỹ lưỡng.

Dù hạ tầng kỹ thuật đã sẵn sàng, quá trình số hóa toàn diện vẫn gặp rào cản lớn do thiếu sự đồng bộ về dữ liệu liên ngành.

Ông Hoàng Minh Tú, Phó Giám đốc Ban Phát triển sản phẩm bán lẻ BIDV, chỉ ra rằng dù đã triển khai eKYC và chấm điểm tín dụng tự động, nhưng ngân hàng vẫn gặp khó trong khâu thẩm định và phê duyệt tín dụng. Nguyên nhân là do thiếu cơ chế kết nối với dữ liệu từ bên thứ ba (thuế, bảo hiểm, viễn thông...), khiến việc đánh giá khách hàng chủ yếu vẫn dựa vào dữ liệu nội bộ và CIC.

Hạ tầng ký số, định hạng khách hàng chưa đồng bộ và thiếu hướng dẫn cụ thể về khai thác dữ liệu quốc gia đang kìm hãm khả năng tự động hóa hoàn toàn của các nhà băng.

Từ thực tế đó, BIDV đề xuất NHNN đóng vai trò dẫn dắt, xây dựng cơ chế thí điểm và ban hành tiêu chuẩn chung cho Open Banking, tránh tình trạng kết nối rời rạc. Ngân hàng này cũng kiến nghị xây dựng nền tảng Open Banking dùng chung (tương tự mô hình NAPAS) và NHNN làm đầu mối chia sẻ dữ liệu ngành thông qua Trung tâm Dữ liệu Quốc gia. Đồng thời, BIDV mong muốn sớm sửa đổi quy định về cho vay bằng phương tiện điện tử để tách bạch với quy trình truyền thống.

Tại tọa đàm "Tăng tốc phát triển hệ sinh thái ngân hàng số" vừa được tổ chức, đại diện Vietcombank kiến nghị Nhà nước sớm hoàn thiện khung pháp lý về Open Data (chia sẻ dữ liệu quy mô nền kinh tế), trong đó quy định rõ tiêu chuẩn kỹ thuật và trách nhiệm pháp lý các bên để ngân hàng yên tâm hợp tác phát triển dịch vụ.

Đáng chú ý, Vietcombank đề xuất cho phép các ngân hàng thương mại có vốn Nhà nước sử dụng Quỹ phát triển Khoa học & Công nghệ để góp vốn hoặc thành lập công ty Fintech. Dù Điều 111 Luật các Tổ chức tín dụng đã có quy định về góp vốn, mua cổ phần nhưng hiện vẫn thiếu hướng dẫn cụ thể cho lĩnh vực công nghệ này.

Đồng thời, ngân hàng cũng mong muốn Chính phủ mở rộng cơ chế thử nghiệm (sandbox) cho các lĩnh vực công nghệ mới như tài sản số, token hóa và blockchain theo tinh thần Nghị định 94/2025/NĐ-CP.

Huyền Anh