Doanh nghiệp gia đình: Dẫn dắt kỷ nguyên mới với sự linh hoạt và mục tiêu rõ ràng

Kết quả cho thấy chỉ 25% doanh nghiệp gia đình trên toàn cầu đạt được mức tăng trưởng 2 chữ số trong năm vừa qua, giảm so với mức 43% ghi nhận năm 2023. Tuy nhiên, những doanh nghiệp biết tận dụng sự linh hoạt và có chiến lược định hướng mục tiêu rõ ràng đang có kết quả hoạt động vượt trội hơn so với các doanh nghiệp khác. Tại Việt Nam, doanh nghiệp tư nhân và gia đình được xem là trụ cột của nền kinh tế, đang đối mặt với thách thức ngày càng lớn về cân bằng giữa truyền thống và đổi mới.

“Doanh nghiệp gia đình Việt đang đứng trước thời khắc mang tính bước ngoặt. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động và sự phát triển thần tốc của công nghệ, chỉ dựa vào khả năng thích ứng và phục hồi là chưa đủ. Để nắm bắt cơ hội, doanh nghiệp gia đình cần vượt ra khỏi các mô hình truyền thống và áp dụng những chiến lược tiên phong, sẵn sàng cho tương lai. Việc thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển bền vững, và xác định rõ mục tiêu sẽ là chìa khóa giải phóng tiềm năng của doanh nghiệp và kiến tạo di sản cho thế hệ mai sau”, ông Mai Viết Hùng Trân, Tổng Giám đốc, PwC Việt Nam chia sẻ.

Định hình khát vọng chuyển đổi

Doanh nghiệp gia đình Việt Nam đang thể hiện khát vọng tăng trưởng mạnh mẽ. 75% doanh nghiệp ghi nhận có tăng trưởng doanh thu trong năm tài chính vừa qua, so với mức 57% trên toàn cầu, trong đó 41% đạt mức tăng trưởng hai chữ số, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 25%. Trong 2 năm tới, 31% lãnh đạo Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng “nhanh chóng và mạnh mẽ”, gần gấp đôi tỷ lệ toàn cầu 16%.

Tuy nhiên, tham vọng này cũng đi kèm với sự thận trọng. Trong khi 69% ưu tiên vào chuyển đổi số, phần lớn nỗ lực vẫn tập trung vào tối ưu hóa hoạt động hiện tại hơn là tái thiết lập toàn diện. Công nghệ vừa được xem là động lực, vừa là yếu tố rào cản: các nhà lãnh đạo nhận định AI là cơ hội lớn nhất nhưng cũng là rủi ro đáng kể trong quá trình thực thi. Nghịch lý này nhấn mạnh nhu cầu về những chiến lược táo bạo, sẵn sàng cho tương lai để duy trì đà tăng trưởng.

Doanh nghiệp gia đình Việt Nam được coi là sở hữu nền tảng mục tiêu vững chắc. 84% xác định rõ mục tiêu kinh doanh (toàn cầu: 64%) và 91% đã chuẩn hóa giá trị gia đình và kỳ vọng cho các thành viên. Tuy nhiên chỉ có 22% truyền thông mục tiêu ra bên ngoài và 22% liên kết mục tiêu với định hướng khách hàng (toàn cầu: lần lượt là 45% và 54%).

Khoảng cách này biến mục tiêu hay triết lý kinh doanh của doanh nghiệp thành một “tài sản thầm lặng”. Để khai thác tối đa tiềm năng này, các doanh nghiệp phải chia sẻ mục tiêu/triết lý kinh doanh ra bên ngoài: tích hợp mục tiêu cùng các hoạt động marketing và sáng kiến ESG, đồng thời liên kết mục tiêu nội bộ với các quyết định kinh doanh và chiến lược nhân sự. Nhờ vậy doanh nghiệp có thể biến mục tiêu từ một tuyên bố trên giấy thành yếu tố chiến lược khác biệt thúc đẩy niềm tin và tăng trưởng.

Khảo sát của PwC cũng cho thấy, doanh nghiệp gia đình Việt Nam nhận thức rõ tầm quan trọng của sự linh hoạt, với 72% lãnh đạo cảm thấy doanh nghiệp của họ có tính linh hoạt cao. Tuy nhiên, những điểm yếu về cấu trúc đang làm suy giảm sự tự tin này. Quản trị vẫn mang tính phi chính thức hoặc thiếu tính đa dạng: 47% hội đồng quản trị chỉ gồm thành viên gia đình (toàn cầu: 33%), chỉ 6% có hiến pháp gia đình (toàn cầu: 26%), chỉ 22% có thỏa thuận cổ đông chính thức (toàn cầu: 48%). Sự thiếu vắng tiếng nói đa dạng và góc nhìn chuyên môn bên ngoài ngành hạn chế tầm nhìn chiến lược và làm chậm quá trình ra quyết định.

Để đạt được sự linh hoạt thực sự, PwC cho rằng, doanh nghiệp cần chuẩn hóa khung quản trị và chuyên nghiệp hóa đội ngũ lãnh đạo bằng cách bổ nhiệm thành viên độc lập có kinh nghiệm trong ngành. Những bước đi này sẽ mang lại luồng tư duy mới, giúp chủ động phản ứng trước biến động và biến sự linh hoạt từ nhận thức thành hiện thực.

Biến nguồn vốn dài hạn thành động lực tạo giá trị

Kết quả khảo sát cho thấy, doanh nghiệp gia đình sở hữu một lợi thế đặc biệt: vốn dài hạn (patient capital) nhưng thường được triển khai một cách thận trọng. Dù lãnh đạo ưu tiên khả năng chống chịu dài hạn (91%) và chú trọng đổi mới (72%), chiến lược đầu tư vẫn mang tính ngắn hạn, né tránh rủi ro, tập trung vào những cải tiến từng bước thay vì những khoản đầu tư táo bạo vào công nghệ và phát triển bền vững. Cách tiếp cận thận trọng này có thể kìm hãm tham vọng tăng trưởng, đặc biệt khi các đối thủ toàn cầu đang tận dụng nguồn vốn để tạo ra những thay đổi mang tính đột phá.

Để giành lại lợi thế chiến lược, PwC cho rằng, doanh nghiệp gia đình Việt Nam cần chuyển từ bảo toàn vốn sang tạo giá trị, phân bổ nguồn lực vào các lĩnh vực có tác động lớn như chuyển đổi số, sáng kiến ESG và các công nghệ mới nổi. Việc chuẩn hóa triết lý đầu tư và khai thác vai trò của văn phòng gia đình như một động cơ đổi mới sẽ biến vốn dài hạn thành yếu tố chiến lược khác biệt trong một thị trường đầy biến động.

"Tại Việt Nam, danh tiếng của doanh nghiệp chưa được ưu tiên cao như trên thế giới: 62% xem uy tín là yếu tố “rất quan trọng” so với 78% toàn cầu", PwC đánh giá và cho biết: "Quan điểm thận trọng này càng rõ nét khi xuất hiện những lo ngại vận hành: các vấn đề đạo đức trong chuỗi cung ứng được nhắc đến với tỷ lệ cao gấp đôi mức toàn cầu, tuy nhiên cũng cho thấy một điểm yếu có thể biến thành lợi thế cạnh tranh".

Để biến danh tiếng từ một tài sản phòng thủ thành đòn bẩy tăng trưởng, các doanh nghiệp cần đầu tư vào nguồn cung minh bạch, phát triển bền vững và truyền thông chủ động. Nâng cao cam kết ESG và thực hành đạo đức doanh nghiệp sẽ biến rủi ro thành lợi thế niềm tin. Trong bối cảnh thị trường mà nhân tài và khách hàng ngày càng đề cao sự liêm chính, quản lý danh tiếng không còn là lựa chọn, đó là yêu cầu chiến lược để đảm bảo khả năng chống chịu dài hạn của những thương hiệu dẫn đầu.

Theo PwC, các doanh nghiệp gia đình Việt Nam đề cao sứ mệnh giữ gìn sự liên tục và bảo toàn giá trị gia đình, cao hơn tỷ lệ toàn cầu. 94% ưu tiên bảo vệ hoạt động kinh doanh như một tài sản (toàn cầu: 78%), và 81% mong muốn gìn giữ di sản gia đình (toàn cầu: 77%), phản ánh sự gắn bó sâu sắc việc bảo tồn truyền thống. Ngoài ra, 59% ưa chuộng tạo việc làm cho thành viên gia đình, con số này cao hơn gấp đôi mức trung bình toàn cầu 27%, cho thấy xu hướng văn hóa giữ vai trò lãnh đạo và vận hành trong phạm vi gia đình.

Mặc dù những ưu tiên này củng cố bản sắc và niềm tin, chúng cũng tạo ra thách thức về cấu trúc. Sự bất đồng giữa các thế hệ là rào cản đáng kể: 38% doanh nghiệp gia đình Việt Nam cho rằng sự bất đồng về ưu tiên giữa các thế hệ là rào cản chính cho quá trình thay đổi, so với 15% toàn cầu. Khoảng cách này bắt nguồn từ sự thiếu hụt khung quản trị: chỉ 6% có hiến pháp gia đình (toàn cầu: 26%), và 81% gặp xung đột gia đình, phần lớn được giải quyết không chính thức. Cách tiếp cận phi chính thức này khiến doanh nghiệp dễ tổn thương trong giai đoạn chuyển giao lãnh đạo và hạn chế sự linh hoạt chiến lược

Để thu hẹp khoảng cách này, PwC khuyến nghị, doanh nghiệp cần chuyên nghiệp hóa mô hình quản trị gia đình thông qua việc xây dựng hiến pháp gia đình và thỏa thuận cổ đông, đồng thời xây dựng lộ trình rõ ràng cho Lãnh đạo thế hệ kế tiếp. Xem việc gắn kết thế hệ như một ưu tiên chiến lược, thay vì coi như một điều hiển nhiên, điều này sẽ biến xung đột tiềm ẩn thành lợi thế cạnh tranh

Bà Lương Thị Ánh Tuyết, Lãnh đạo dịch vụ Doanh nghiệp tư nhân, PwC Việt Nam nhấn mạnh: “Trong thời điểm mang tính bước ngoặt hiện nay, sự phát triển lâu dài của các doanh nghiệp gia đình phụ thuộc vào một yêu cầu chiến lược: kết hợp sức mạnh của mục tiêu, nguồn vốn dài hạn và danh tiếng với trọng tâm về tính linh hoạt và quản trị chuyên nghiệp. Khi làm chủ sự kết hợp này, các doanh nghiệp gia đình không chỉ bảo vệ di sản mà còn vươn tầm ảnh hưởng trong nền kinh tế Việt Nam và xa hơn thế ”.