Thúc đẩy PPP trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Chia sẻ tại phiên thảo luận "PPP trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số" trong khuôn khổ Đối thoại cấp cao về PPP năm 2025 do Bộ Tài chính và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tổ chức, ông Lê Sơn Phong, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng cho biết, thành phố đã xây dựng mạng MAN đô thị dài 450 km, kết nối 192 cơ quan; vận hành Trung tâm Dữ liệu chuẩn Tier-III dung lượng 500 TB; đưa vào sử dụng Trung tâm Giám sát, điều hành và xử lý tập trung (IOC) giai đoạn 1 với hàng trăm dịch vụ giám sát và cảnh báo theo thời gian thực. Đến năm 2027, Đà Nẵng dự kiến hoàn thành Module ENSURE – trung tâm thiên tai thông minh.

Theo đại diện Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng, những nền tảng này cho phép thành phố định hình rõ mô hình hợp tác PPP: Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp dẫn dắt công nghệ; Nhà nước thiết lập tiêu chuẩn về kiến trúc, dữ liệu, an toàn thông tin; Doanh nghiệp cung cấp giải pháp, vận hành và đổi mới.

Tuy nhiên, hàng loạt rào cản pháp lý đang khiến việc triển khai PPP trong chuyển đổi số gặp khó: Khung pháp lý PPP chưa theo kịp vòng đời ngắn và tốc độ thay đổi của sản phẩm công nghệ; Nguồn thu và cơ chế hoàn vốn chưa rõ ràng; nhiều mô hình chưa có căn cứ pháp lý, đặc biệt liên quan đến khai thác dữ liệu; Dự án PPP số liên quan đến dữ liệu nhà nước phải do cơ quan chủ quản trực tiếp quản lý, khiến việc giao doanh nghiệp vận hành đối mặt nguy cơ mất an toàn, an ninh mạng.

Từ thực tiễn triển khai, đại diễn Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng kiến nghị: Hoàn thiện mô hình PPP cho dịch vụ số, dữ liệu, AI – IoT và vận hành IOC, phù hợp đặc thù công nghệ; Thí điểm PPP dựa trên giá trị dữ liệu, cho phép doanh nghiệp khai thác dữ liệu theo cơ chế chia sẻ lợi ích, tuân thủ bảo vệ dữ liệu; Áp dụng mô hình “Đồng thiết kế – Đồng đầu tư – Đồng vận hành”, bảo đảm doanh nghiệp tham gia ngay từ giai đoạn đầu; Các bộ, ngành hỗ trợ thẩm định các cơ chế PPP cho dự án cụ thể, như hệ thống phân tích dữ liệu đô thị, giao thông thông minh, IOC giai đoạn 2 hay phòng lab AI – bán dẫn.

Với tầm nhìn đi trước và hạ tầng số đồng bộ, Đà Nẵng xác định PPP sẽ là động lực quan trọng giúp thành phố mở rộng dịch vụ, ứng dụng công nghệ mới và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong giai đoạn tới.

Đối với những băn khoăn về hành lang pháp lý, ông Phạm Thy Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Tài chính) cho biết, Nghị quyết 57-NQ/TW và các văn bản pháp luật mới đã tạo điều kiện thuận lợi đáng kể cho các đơn vị triển khai hoạt động khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Hệ thống thủ tục và quy trình đã được đơn giản hóa hơn, thẩm quyền được phân cấp mạnh mẽ hơn nhằm tăng tính chủ động cho địa phương.

Tuy nhiên, chính việc phân cấp mạnh lại khiến một số đơn vị “rụt rè”, đặc biệt trong bối cảnh các hướng dẫn chi tiết còn thiếu. Ông Hùng nhận định, Đà Nẵng là địa phương đầu tiên được Bộ Tài chính lựa chọn phối hợp triển khai Nghị định số 180/2025/NĐ-CP, thể hiện rõ quyết tâm của thành phố trong áp dụng mô hình mới. Song để đẩy nhanh tiến độ, các dự án cần có “sản phẩm cụ thể”, tức hồ sơ đề xuất đầy đủ theo danh mục quy định, thay vì chỉ dừng ở nghiên cứu.

Một vấn đề lớn khác là thẩm quyền thẩm định dự án. Dù Nghị định số 180/2025/NĐ-CP không quy định cụ thể như các địa phương mong muốn, nhưng pháp luật về PPP và các luật liên quan đã nêu rõ quy trình và thẩm quyền. Bộ Tài chính khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng các địa phương để rà soát và hướng dẫn chi tiết từng bước.

Chia sẻ thêm tại phiên thảo luận, ông Đoàn Giang, Giám đốc Castalia cho biết, sổ tay hướng dẫn triển khai các dự án PPP trong đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang được soạn thảo. Qua rà soát, ông Giang ghi nhận rằng hệ thống pháp lý hiện nay tương đối đầy đủ.

Song thách thức lớn nhất là tính đặc thù của lĩnh vực. Đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số bao trùm nhiều ngành, nhiều dạng sản phẩm và công nghệ, trong khi yêu cầu thực tiễn lại đòi hỏi hướng dẫn chi tiết hơn. Khi phân quyền mạnh, các đơn vị thực thi càng lo ngại vì thiếu quy trình cụ thể, nhiều nơi “gần như cần bộ hướng dẫn cầm tay chỉ việc”.

Ví dụ về cơ chế chia sẻ doanh thu, pháp luật hiện hành có quy định và có thể tham chiếu thêm từ các lĩnh vực như khoa học – công nghệ, quản lý giá, vốn nhà nước hay tài sản công. Tuy nhiên, với các dự án số và đổi mới sáng tạo, việc xác định đầu ra, giá trị chia sẻ hay thời hạn thực hiện đều rất khó do công nghệ thay đổi nhanh và sản phẩm đa dạng. Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy các dự án dạng này luôn mang tính biến động, khó xác định cụ thể theo một mô hình chung.

Vì vậy, dù khuôn khổ pháp lý “đã đầy đủ”, ông Giang nhấn mạnh, thực tế triển khai chắc chắn còn nhiều vướng mắc. Việc đưa ra quy định quá chi tiết cũng có thể không phù hợp cho toàn bộ các loại dự án, nên hướng dẫn phải đủ linh hoạt nhưng vẫn đảm bảo tuân thủ pháp luật.

Từ góc nhìn kinh nghiệm quốc tế, ông Shantanu Chakraborty, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam khẳng định, nhu cầu cấp thiết của một chương trình PPP là phải được chuẩn bị bài bản, nhất quán và có cấu trúc cạnh tranh. Giải quyết các vấn đề này là điều kiện tiên quyết để thu hút sự tham gia nghiêm túc của khu vực tư nhân và đẩy nhanh quá trình triển khai dự án.

"ADB hỗ trợ tăng cường năng lực của Chính phủ và hệ sinh thái PPP. Từ năm 2023, ADB đã hỗ trợ Việt Nam thông qua chương trình đào tạo APMG CP3P, các bộ công cụ và hướng dẫn PPP trong khuôn khổ hỗ trợ kỹ thuật. Những nỗ lực này giúp các bộ ngành và địa phương xây dựng kỹ năng cần thiết để tự tin triển khai đấu thầu cạnh tranh quốc tế và thu hút hiệu quả nhà đầu tư toàn cầu", ông Shantanu Chakraborty cho biết.