Bài 2: Đầu tư công "sang trang mới" với thủ tục gọn, phân quyền sâu

"Cắt" thủ tục, "rút" thời gian thanh toán

Bộ Tài chính đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 254/2025/NĐ-CP quy định về quản lý, thanh toán, quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công. Tinh thần cải cách mạnh mẽ của Nghị định lần này đã được thể hiện rõ qua việc cắt giảm thủ tục hành chính, đẩy mạnh phân cấp và trao quyền triệt để cho các chủ đầu tư, góp phần quan trọng vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 8% mà Chính phủ đang hướng tới.

Nhằm thúc đẩy giải ngân nhanh, hiệu quả hơn trong bối cảnh vận hành bộ máy mới, Nghị định đã rút gọn đáng kể thành phần hồ sơ thanh toán vốn. Những thủ tục từng mất nhiều thời gian và giấy tờ như hợp đồng, phụ lục hợp đồng, văn bản phê duyệt dự toán, phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư… nay được tinh giản thành bảng tổng hợp thông tin do chính chủ đầu tư lập và chịu trách nhiệm hoàn toàn về nội dung. Đây không chỉ là sự thay đổi kỹ thuật, mà là bước chuyển tư duy trong việc xác lập rõ vai trò và trách nhiệm giữa các bên liên quan.

Bảng xác định giá trị khối lượng công việc hoàn thành giờ đây chỉ cần 2 chỉ tiêu: giá trị hợp đồng hoặc dự toán, và giá trị khối lượng đã hoàn thành, không còn yêu cầu kê khai khối lượng, đơn giá như trước. Trong khi đó, bảng kê chi phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cũng được đơn giản, chỉ cần ghi tổng số tiền thanh toán cho tổ chức và hộ dân, thay vì liệt kê chi tiết từng nội dung chi như trước. Nhiều thành phần hồ sơ vốn được coi là "thủ tục bắt buộc" trước đây cũng đã chính thức được bãi bỏ, bao gồm cả quyết định phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu và giấy bảo lãnh đặt cọc đối với dự án đầu tư công ở nước ngoài.

Một thay đổi mang tính đột phá khác là thời gian thanh toán vốn được rút ngắn từ tối đa 3 ngày xuống còn 2 ngày làm việc kể từ khi nhận đủ hồ sơ. Cùng với đó, phương thức “thanh toán trước, kiểm soát sau” cũng được gỡ bỏ, thay vào đó là quy trình tinh gọn, minh bạch và dễ kiểm soát hơn. Riêng đối với chi phí quản lý dự án, thủ tục chi từ tài khoản tiền gửi của chủ đầu tư và ban quản lý dự án cũng được đơn giản hóa tối đa, chỉ cần ủy nhiệm chi theo mẫu có sẵn, phù hợp với thực tiễn quản lý tài chính.

Việc tinh giản thủ tục hành chính không chỉ dừng lại ở từng bước nhỏ, mà còn mang tính hệ thống. 2 thủ tục hành chính từng được tách riêng là thanh toán vốn đầu tư công và thanh toán chi phí ban quản lý dự án, nay được tích hợp thành một, giúp giảm bớt gánh nặng cho các cơ quan thực hiện và tiết kiệm thời gian đáng kể.

Theo tính toán của Bộ Tài chính, quy định mới có thể giúp giảm tới 70% khối lượng hồ sơ, giấy tờ tại cơ quan thanh toán. Con số này không chỉ mang tính biểu tượng mà thực sự là sự cải cách mạnh mẽ trong lĩnh vực đầu tư công, tạo thuận lợi cho số hóa thủ tục hành chính.

Phân cấp triệt để đi cùng với đề cao trách nhiệm

Bên cạnh cải cách thủ tục, điểm nhấn quan trọng của Nghị định số 254/2025/NĐ-CP còn nằm ở việc phân cấp triệt để cho chủ đầu tư trong quá trình thanh toán. Lần đầu tiên, vai trò và trách nhiệm của chủ đầu tư được nhấn mạnh rõ ràng: họ có quyền lập đề nghị thanh toán, đồng thời chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính chính xác, trung thực của các nội dung kê khai.

Cơ quan thanh toán không còn can thiệp sâu như trước mà chỉ thực hiện đúng chức năng: kiểm tra tính hợp lệ của hồ sơ và tiến hành thanh toán theo đúng quy định của pháp luật. Cách làm này không chỉ tăng tính tự chủ, mà còn thúc đẩy sự chuyên nghiệp và trách nhiệm của từng chủ thể trong hệ sinh thái đầu tư công.

Với nội dung liên quan đến tạm ứng vốn, Nghị định tiếp tục thể hiện quan điểm cải cách rõ ràng khi thiết kế quy trình theo hướng nâng cao trách nhiệm của chủ đầu tư và cơ quan cấp trên. Những quy định mới yêu cầu tạm ứng vốn phải đúng đối tượng, sát tiến độ và phù hợp với khả năng giải ngân của dự án. Chủ đầu tư giờ đây phải theo dõi chi tiết từng khoản tạm ứng, đảm bảo thu hồi kịp thời khi thanh toán khối lượng hoàn thành, đồng thời báo cáo định kỳ và chịu trách nhiệm giải trình nếu xảy ra tồn đọng, chậm thu hồi hoặc lạm dụng vốn.

Đặc biệt, quy định mới không áp "cứng" mức vốn tạm ứng tối đa, mà linh hoạt hơn, tùy theo quy định trong hợp đồng và được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Riêng với hợp đồng xây dựng, mức tạm ứng vẫn theo pháp luật chuyên ngành.

Không dừng lại ở đó, cơ quan chủ quản giờ đây phải chủ động chỉ đạo, đôn đốc thu hồi vốn tạm ứng quá hạn thay vì phải chờ văn bản chỉ đạo từ Bộ Tài chính hoặc Sở Tài chính như trước. Cách làm này giúp rút ngắn thời gian xử lý, đồng thời thể hiện rõ tinh thần phân quyền, phân trách nhiệm đến tận gốc rễ.

Với các dự án đầu tư công ở nước ngoài, để phù hợp với thực tế triển khai thực hiện và chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, Nghị định cho phép cơ quan chủ quản được quyền tự quyết cụ thể việc tạm ứng, thu hồi và bảo lãnh tạm ứng, miễn là phù hợp với pháp luật nước sở tại và được quy định rõ trong hợp đồng. Toàn bộ trách nhiệm về quyết định và triển khai thuộc về cơ quan chủ quản, thể hiện sự tin tưởng và phân quyền đến mức tối đa.

Một điểm mới đáng chú ý khác là việc phân cấp toàn bộ công tác kiểm soát và thanh toán đối với các dự án đầu tư công mang tính chất bí mật nhà nước (mật, tối mật, tuyệt mật) của Bộ Công an và Bộ Quốc phòng. Theo đó, các cơ quan này được toàn quyền ủy quyền cho đơn vị trực thuộc thực hiện kiểm soát và thanh toán, đảm bảo tính linh hoạt và an toàn trong thực hiện nhiệm vụ đặc thù.

Những đổi mới mạnh mẽ nêu trên tại Nghị định 254/2025/NĐ-CP đã khẳng định quyết tâm của Chính phủ cũng như cơ quan soạn thảo là Bộ Tài chính trong việc kiến tạo một môi trường đầu tư công minh bạch, hiệu quả, chuyên nghiệp hơn. Khi thủ tục được tinh giản, trách nhiệm được phân rõ, và niềm tin được trao đúng chỗ, thì dòng vốn đầu tư công - nguồn lực quan trọng để phát triển hạ tầng, thúc đẩy tăng trưởng - sẽ thực sự được khai thông, đúng thời điểm và đúng mục tiêu.